‘Veel mensen hebben behoefte aan inspiratie en zingeving. Het lijkt erop dat er ondanks alle welvaart ook iets verloren is gegaan.’ De initiatiefnemers van de Maand van de Spiritualiteit willen aansluiten bij deze groeiende behoefte aan zingeving en inspiratie die zij in onze samenleving op dit moment zien. Deze behoefte is eigenlijk een diep en universeel verlangen van ieder mens, dat vroeg of laat de aandacht vraagt.
Het thema van de Maand van de Spiritualiteit 2019 is ‘Met Aandacht’. Aandacht is wat het Landelijk Expertisecentrum Sterven vraagt voor sterven. ‘Met aandacht’ kunnen we dienstbaar zijn aan het stervensproces. In het kader van deze ‘Maand’ dan ook een bijdrage over aandacht voor spiritualiteit bij sterven.
Spiritualiteit
Als je honderd mensen vraagt wat spiritualiteit voor hen betekent, krijg je honderd verschillende antwoorden. Kennelijk is spiritualiteit naast dat het universeel is, ook iets heel persoonlijks.
Spiritualiteit lijkt te verwijzen naar de diepste kern van het mens-zijn, de inspiratie van waaruit mensen leven, waarom zij doen wat zij doen en waarmee ze antwoorden vinden op bestaansvragen. Daarmee is spiritualiteit universeel. Het hoort bij ons mens-zijn. Hierin kan religie een bron van inspiratie zijn, maar ook mensen die geen religieuze traditie hebben, humanisten, agnosten, atheïsten kennen die inspiratie waarmee ze zin geven aan het leven. Je zou kunnen zeggen dat in de tijd en ruimte waar inspiratie, als adem van de geest, samenkomt met zingeving op het aardse niveau er sprake is van spiritualiteit. Bestaansvragen leven, meer of minder, bewust in ons en gaan altijd over diep menselijke verlangens zoals een verlangen naar zin en betekenis, naar hoop en perspectief, naar vergeving en verzoening, naar liefde en verbondenheid, een verlangen naar binnen te keren of thuis te komen in het licht, bij God.
Als deze verlangens niet verwezenlijkt of onvervuld blijven, dan is er sprake van pijn. Het is de niet-medische kant van pijn in een mensenleven, ook wel existentiële of spirituele pijn genoemd. Deze pijn is niet met een pilletje op te lossen of te behandelen. Spirituele pijn verdraagt geen interventie maar moet doorleefd worden. En dat vraagt aandacht van degene rondom een stervende.
Aandacht
Aandacht is pas op de plaats maken, is ruimte scheppen, is op adem komen. ‘Aandacht is een oase, weg van de snelweg’, aldus Marinus van den Berg. Aan het sterfbed is ware aandacht een fijnzinnige afstemming op een manier die open geconcentreerd is. Wanneer je met aandacht bij de spirituele pijn van een stervende kunt zijn, voel je niet meer de behoefte of de neiging om iets op te lossen. Je bent dan getuige. Je ziet stervenden met open aandacht, compassievol, hun kwetsbaarheid en lijden accepterend, terwijl je hen tegelijkertijd ziet als heel. Het vraagt van je om helemaal in het hier en nu te zijn.
‘The human soul doesn’t want to be advised or fixed or saved, it simply wants to be witnessed, exactly as it is.’
Parker Palmer
In de kern gaat het bij spirituele zorg voor stervenden om het erkennen en accepteren van spirituele verlangens en pijn. Het vraagt van ons om spiritualiteit als die diepe kern van waaruit wij leven – als een specifieke laag of intelligentie – in onze eigen levens te erkennen. Wij zijn gelaagde wezens met een fysieke, emotionele, mentale en spirituele intelligentie in ons. Spirituele intelligentie is ons vermogen tot reflecteren en tot zingeving. Wij zijn in staat grotere verbanden te zien en verbinding te maken in onszelf met de Hogere Wil, God, de Bron of de Ene. Naar de stervende toe hebben wij aandacht voor godsdienst, zingeving, rituelen en symbolische taal en staan wij open voor het niet-weten, voor het mysterie.
Adem
Om helemaal in het hier en nu te komen helpt het om ons op de ademhaling te richten. De adem brengt het fysieke lichaam tot rust, kalmeert de geest, brengt ons dwars door emoties en gevoelens heen in de stilte. Je energie wordt rustiger en ruimer. Je maakt verbinding met wie jij ten diepste bent. De ademhaling maakt ons bewust van datgene waar je aandacht zo gemakkelijk naar toe getrokken wordt en stelt je in staat jezelf ‘thuis te brengen’, iedere keer weer opnieuw. De adem heeft magnetische kracht. De adem verbindt lichaam en ziel en is de brug tussen hemel en aarde aldus Soefi-mysticus Hazrat Inayat Khan. Aandacht via de ademhaling is een belangrijke spirituele beoefening.
Tijdens de ademhaling kunnen we ons ook bewust worden van dat stille moment tussen in- en uitademing. Deze tussentijd, ook wel kairos genoemd, is de tijd waarin we terecht komen als we pas op de plaats maken, rust nemen of ons ergens heel goed op concentreren. Precies dat wat ín ons, aan het bed van de stervende, kan gebeuren. In de ’tussentijd’ opent zich een dimensie van tijd die ons nieuwe mogelijkheden toont, ons nieuwe inzichten brengt. In de stervende werkt dat niet anders. In de stilte van de inkeer, het zich terugtrekken uit de aardse werkelijkheid, worden ervaringen doorademend, doorleefd en worden nieuwe inzichten geboren.
Met nieuwe inzichten worden we, zoals we dat ook gedurende het leven na een crisis kunnen ervaren, als het ware opnieuw geboren. Wij treden het nieuwe binnen dat zich in de overgang van het sterven al die tijd heeft schuilgehouden.
‘Met aandacht’, het thema van de maand van de Spiritualiteit, wij kunnen niet zonder wanneer we dienstbaar willen zijn aan de stervende.
Luister hier naar Inspiratie, adem van de geest van Mathilde Santing.