Volkskrantlezers hebben wellicht al eerder kennisgemaakt met de interviews van redacteur zingeving Fokke Obbema. De 41 interviews in het boek Stervelingen zijn namelijk tussen oktober 2022 en juli 2023 gepubliceerd in de Volkskrant. Na een hartstilstand met angstige momenten en een goede afloop verandert Obbema’s houding tegenover de dood. Hij gaat op zoek naar de essentie van het leven, in het licht van onze sterfelijkheid en spreekt daarover met mensen die de dood in de ogen hebben gezien, mensen die stervenden begeleiden, mensen die ongeneeslijk ziek zijn en mensen die nadenken over de dood. Dat heeft een prachtige serie portretten opgeleverd van mensen, van stervelingen als jij en ik.
Een mooie rode draad in de verhalen is dat mensen die de dood in de ogen hebben gekeken anders met het leven omgaan. Tijd wordt als schaarser ervaren, waardoor er meer urgentie ontstaat om voornemens echt uit te voeren. Journalist Koen Haegens noemt het tijdinflatie: hoe meer uren ons ter beschikking staan, des te minder ze waard worden. Het leven wordt intenser, wordt intensiever beleefd, benoemen meerdere geïnterviewden. Of zoals Chris Houtman zegt: ‘Ieder woord krijgt meer betekenis, niks is meer vrijblijvend. Symboliek wordt meer helder en prangend, tranen worden echter, lachen wordt meer bevrijdend.’ De moeder van de Vlaamse expert sterven en rouw Manu Keirse stierf relatief jong. Omdat zij haar lot kon accepteren heeft ze het voor haar kinderen gemakkelijker gemaakt. Het verdriet dat Keirse voelde, beschrijft hij als een voldaan verdriet, niet opstandig. Voor hem waren de laatste maanden van zijn moeder misschien wel de kostbaarste van zijn leven, omdat hij alles wat hij voor haar wilde doen, heeft kunnen doen. Oprichter van het Landelijk Expertisecentrum Sterven Ineke Visser merkt op dat je in zo’n geval anders verder gaat dan wanneer je gevoelens van spijt overhoudt en dat je een dergelijke mooie ervaring aan je omgeving kunt doorgeven. ‘Zo kun je bouwen aan het vertrouwen dat sterven te doen is. Dat is een belangrijk ander signaal dan angst voor het levenseinde.’
Een andere gemene deler in het boek is het beeld of idee dat elke geïnterviewde heeft bij wat er na de dood gebeurt. Die beelden zijn divers en op de een of andere manier is ook dát troostrijk: we weten het niet en kunnen niet anders dan ons hieraan overgeven en het ontdekken als het zo ver is. Literatuurwetenschapper Krina Huisman is gelovig en geeft aan dat geloven niet hetzelfde is als zeker weten. Het is eerder hopen op iets na de dood, zonder te weten hoe dat eruitziet. Advocaat Barend Post trad tijdens een operatie buiten zijn lichaam en is er door die ervaring van overtuigd dat na de dood de ziel overgaat in een eindeloos bewustzijn. Anderen benoemen vooral het feit dat je voort blijft leven in de harten van je geliefden. Zo gelooft Manu Keirse niet in een hemel, maar hij is ervan overtuigd dat er na de dood iets is: ‘Als iemand dood is, verhuist hij van de buitenwereld naar het hart van degenen die van hem houden. Daar kun je nog altijd met hem in gesprek gaan. Wanneer je hem hebt gekend, weet je zijn antwoorden.’
Al met al is Stervelingen een boek over mensen, mensen die nadenken en praten over de dood, maar ook over hun leven. Deze zo open gedeelde levensverhalen scheppen verbinding met de lezer. Stuk voor stuk worden onbekenden mensen van vlees en bloed. Je gaat ze waarderen zonder ze te kennen. En ja, het boek draagt er zeker aan bij dat je je bewust wordt van je eigen sterfelijkheid, al is het maar voor even. Of zoals hoogleraar zorgethiek Carlo Leget ervoer: ‘Rond het overlijden van mijn zus, zeven jaar geleden, leefde ik enorm intensief, creatief en liefdevol. In de weken erna kon ik daar niet meer bij, alsof ik zoveel kwetsbaarheid en gevoeligheid niet aankon. Kennelijk moet je toch een scherm optrekken om te kunnen functioneren. Dankzij de dood valt dat scherm soms weg en worden we uit onze alledaagsheid getild. Dan komen we dichter bij de liefde, de essentie van het leven.’
Boek: Stervelingen | Auteur: Fokke Obbema, verkrijgbaar in onze webshop.
Uitgeverij Atlas Contact | 2023