Anne Stael is projectleider van de Coalitie van Betekenis tot het Einde. In deze tijd van polarisatie een prachtig platform van acht organisaties dat mensen stimuleert om het gesprek aan te gaan over de laatste levensfase.
Jij bent projectleider van de Coalitie van Betekenis tot het Einde. Deze coalitie wil stimuleren dat mensen meer ruimte en aandacht hebben voor de laatste fase van hun leven en hierover met elkaar in gesprek gaan. Waarom is dat belangrijk?
De laatste levensfase is erg belangrijk, voor zowel de stervende als voor zijn of haar omgeving. Praten over de laatste levensfase is voor veel mensen moeilijk omdat dood daardoor dichterbij lijkt te komen of omdat ze anderen niet met eindigheid willen confronteren.
Toch kan het heel fijn zijn om samen te praten over wat belangrijk voor je was en straks ook nog is; wat je nog wil doen; welke behandelingen je (niet) wil; wat je wil dat er met jouw spullen gaat gebeuren of om samen herinneringen op te halen.
Hoe kun je zorgen voor betekenisvol leven tot het einde?
Voor iedereen is het verschillend wat betekenisvol kan zijn. Het kan helpen om terug te kijken naar je leven en wat daarin voor jou betekenisvol was. Als het belangrijk was om voor je buren iets te doen zou je kunnen kijken of dat nu ook kan; als je graag buiten was, zou je kunnen kijken hoe je dat nu vorm kan geven. Het helpt als je aan anderen vraagt wat voor hen belangrijk is, mogelijk kan je daar iets in betekenen, en alleen de vraag stellen is voor de ander vaak al erg fijn.
Wat is voor jou persoonlijk een betekenisvol levenseinde?
Dat vind ik moeilijk te zeggen. Natuurlijk hoop ik dat ik tot het laatste toe een luisterend oor kan zijn voor anderen en ze misschien een wijze raad kan geven. Maar ook als ik de laatste jaren alleen zou zijn met weinig bezoek weet ik dat ik van betekenis kan zijn doordat ik er ben en mensen misschien denken aan mij. Betekenisvol is dat ik het leven, ook dan, neem zoals het is en de mooie kanten er van zie en laat zien aan anderen.
Wat is volgens jou het belangrijkste obstakel dat mensen ervaren om met elkaar in gesprek te gaan over het levenseinde?
Het belangrijkste obstakel is dat mensen denken dat ze de dood over zichzelf afroepen door er over te praten. Anderen willen tot het laatst voluit leven en dan past praten over de laatste levensfase daar niet in. Zelf merk ik ook dat de praktijk anders is dan de theorie. Het blijkt uit onderzoek dat 84% van de mensen graag wil weten hoe de partner/naaste denkt over deze fase maar dat 40% er zelf maar over wil praten. Als ik zelf denk over de laatste fase in mijn leven voel ik die discrepantie ook. Ik heb niet erg de behoefte om met mijn geliefde hier over te praten terwijl ik wel graag wil weten wat hij zou willen en hoe ik van betekenis zou kunnen zijn voor hem.
Tamelijk struisvogelachtig van mezelf, dat ben ik me wel bewust. Het heeft er waarschijnlijk mee te maken dat ik toch stiekem denk dat ik onsterfelijk ben. Ik kan me geen leven voorstellen zonder mezelf. Het is waarschijnlijk zo de filosoof Epericus schreef ‘zolang we er zijn is de dood er niet en wanneer de dood er is, zijn we er niet meer’.
Toch merk ik dat praten over eenvoudige zaken als ‘wat zou ik doen als ik in het ziekenhuis zou sterven’ of ‘bij mijn uitvaart zou ik dat anders willen dan bij de uitvaart die ik net zag’ soms een opstapje is om het gesprek te beginnen.
Is er een specifieke persoonlijke ervaring met sterven die jouw visie op sterven en dood heeft bepaald?
Het stervensproces van mijn ouders en schoonmoeder heb ik van dichtbij meegemaakt en maakt dat ik steeds minder bang ben om te sterven. Zij hebben ieder op hun eigen manier afscheid genomen of het bewuste afscheid vermeden en dat paste in hun manier van leven. Het waren zeer bijzondere en gelukkige momenten in mijn leven om hier bij aanwezig te zijn.
Het is goed om te zien hoe liefdevol de zorg is in de laatste levensfase en ook hoe gepast er om gegaan wordt met doden.
Wat zou jij als projectleider in de komende jaren willen bereiken met de coalitie?
In deze tijd van polarisatie zijn wij met acht grote organisaties een prachtig platform dat mensen niet wil overtuigen van voor of tegen de donorwet; voor of tegen euthanasie; voor of tegen thuissterven. Onze kracht zit er in dat we vanuit verschillende invalshoeken laten zien dat het belangrijk is dat mensen met elkaar praten. Onze site www.ikwilmetjepraten.nu helpt bij dat gesprek. Het gaat niet alleen om het gesprek tussen jou en mij maar ook het gesprek met mensen die dementerend zijn; met kinderen; met mensen met een verstandelijke beperking of hoe je het gesprek kan voeren met je huisarts.
Een waardige laatste levensfase is een afspiegeling van de menselijke verhoudingen in deze maatschappij. Ik hoop dat de coalitie bijdraagt aan het feit dat mensen van betekenis zijn voor elkaar tot het einde.
Heb jij een boodschap voor de mensen?
Mijn tip is om een eenvoudige vraag te stellen aan iemand in je nabijheid over de laatste levensfase. Dat is makkelijker dan zelf te vertellen wat jij wil én misschien wel de mogelijkheid voor een mooi gesprek over het leven en de eindigheid daarvan.
Hoe kijk je aan tegen ons initiatief/onze stichting het Landelijk Expertisecentrum Sterven?
De missie van het Landelijk Expertisecentrum Sterven om bij te dragen aan kwaliteit van leven voor iedere stervende is prachtig en wordt op een duidelijke en respectvolle manier vorm gegeven. Een heel goed initiatief. Ik hoop dat we in de toekomst kunnen samenwerken!
Bezoek ook de website van de Coalitie.