Plotseling keek ze omhoog naar het raam en leek intens naar iets te staren. Vervolgens draaide zij zich naar mij toe en zei: ‘Pauline, alsjeblieft, wees nooit bang om dood te gaan. Ik heb een prachtig licht gezien waarnaar ik op weg was….Het was zo vredig en het kostte me grote moeite om terug te komen.’ Toen ik naar huis wilde gaan, zei ik: ‘Dag mam, tot morgen.’ Ze keek me recht in mijn ogen aan en zei: ‘ik maak me geen zorgen om morgen en beloof me dat jij dat ook niet doet.’ De volgende ochtend was ze overleden. Ik was verdrietig maar ik wist dat ze iets had gezien wat haar troost en rust gaf, toen ze wist dat ze ging sterven.
Peter Fenwick, vooraanstaand neuropsychiater in Engeland, deed decennia lang onderzoek naar bijna-dood-ervaringen. Bovenstaande ervaring, die wordt verteld door de dochter van een stervende vrouw, zette hem aan tot een nieuwe stap in zijn onderzoek. De ervaring van Pauline’s moeder bevat veel elementen van de bijna-dood-ervaring. In de eerste plaats de ervaring van licht, het gevoel van vrede, het gegeven dat zij met moeite terugkeerde nadat zij een glimp van een andere realiteit had opgevangen en de afwezigheid van elk gevoel van angst voor de dood. In de tweede plaats omdat het erop lijkt dat Pauline’s moeder wist dat ze zou gaan sterven.
Proces van sterven
Misschien zo dacht Fenwick moeten we dergelijke ervaringen niet zien als op zichzelf staande gebeurtenissen maar als deel van een proces, het proces van sterven. Een proces dat kan worden ingeluid door specifieke bewustzijnservaringen. In zijn onderzoek naar deze zogenaamde ‘end-of-life-experiences’, het onderzoek wat ik namens hem in Nederland uitvoerde, onderscheidt Fenwick twee categorieën: de transpersoonlijke en de betekenisvolle levenseinde-ervaringen.
Transpersoonlijke levenseinde-ervaringen
Transpersoonlijke levenseinde-ervaringen zijn van een subtiele kwaliteit. Deze ervaringen lijken niet alleen de naderende dood aan te kondigen maar stellen ook gerust en vergemakkelijken de manier van sterven. Visioenen van overleden familieleden of religieuze figuren zijn voorbeelden van een transpersoonlijke levenseinde-ervaring. Een dochter vertelt over een ervaring met haar moeder.
Ze wist dat ze naar hem toe ging
Mijn moeder zei op een gegeven moment tegen mijn dochter: ‘Maak mijn tas maar klaar want Jan wacht op me.’Jan was haar man en ze zag hem dus. Ze zag ook familieleden, maar niet haar moeder. Het ging vooral om haar man. Die was heel jong gestorven, hij was 52. Mijn moeder was 85. Ze zag haar man en ze wist dat ze naar hem toe ging. Wij vonden dat wel mooi. Mijn dochter deed ook alsof ze haar tas klaarmaakte. Ongeveer anderhalve dag later overleed mijn moeder.
Betekenisvolle levenseinde-ervaringen
Verder onderscheiden we betekenisvolle levenseinde-ervaringen. Het zijn ervaringen die van wezenlijke betekenis zijn in die zin dat ze mensen lijken aan te sporen om onafgemaakte zaken af te ronden, voordat zij sterven. Uit de dagelijkse hospicepraktijk weten we dat mensen die hun sterven naderen, geneigd zijn de balans van hun leven op de maken. Een voorbeeld:
Een brief aan haar kleindochter
Haar man zat bij haar en week geen moment van haar zijde. Op een bepaald moment belde hij, helemaal in paniek: ‘Ze wil zitten, ze wil zitten!’Hij hield haar vast zodat ze niet zou vallen. Zij wilde een brief schrijven naar haar kleindochter. Ze vond dat ze nog iets moest afronden met haar. Dat zei ze ook de hele tijd. Dus toen heeft ze dat ook gedaan en hij zat er naast om haar op te vangen als ze zou vallen. Ze heeft opgeschreven wat ze moest schrijven en toen is ze weer gaan liggen. De volgende dag is ze overleden.’ (uit: In het licht van sterven)
Uitnodiging
Levenservaringen zijn troostrijk en geruststellend en doen, zelfs in de laatste uren of dagen, angst voor de dood verminderen of verdwijnen. Bent u bekend met dergelijke ervaringen? Mailt u ons uw ervaringen via info@landelijkexpertisecentrumsterven.nl. We maken er graag een compilatie van ter inspiratie van anderen.