Met het einde in zicht is een prettig leesbaar en leerzaam boek over communicatie in de palliatieve zorg. Overigens is het naar mijn mening evengoed bruikbaar voor iedere zorgverlener in het algemeen die communiceert met zijn patiënten of cliënten. Het boek is vormgegeven aan de hand van 29 waargebeurde verhalen, met daarin positieve en mindere positieve ervaringen. Al die verhalen geven inzicht in de kansen en uitdagingen van communicatie vanuit het perspectief van zorgverleners, patiënten, naasten en nabestaanden.
De verhalen zijn met oog voor detail uitgewerkt. Precies dat oog voor detail dat een zorgverlener nodig heeft als die de communicatie met zijn patiënten in de laatste levensfase optimaal wil laten verlopen. In elk verhaal vind je daarom aspecten terug die erop gericht zijn je te laten zien hoe aandacht, afstemming en aansluiting zowel verbaal als non-verbaal eruit kan zien. Zoals een jas uitdoen en gaan zitten of een kopje thee accepteren bij een huisbezoek. Zoals de omgeving van de patiënt in je opnemen. En zoals goed observeren hoe een patiënt reageert op iets wat je zegt: beweegt hij naar voor of naar achter, hoe staat zijn mond, kijkt hij je aan of kijkt hij weg?
Over communicatie valt uiteraard veel te leren qua theorie en technieken. Die laatste kun je ook oefenen. Maar het echte detail en het echte verschil zit hem in de mate waarin het je lukt om heel nauw aan te sluiten bij je gesprekspartner. Goede communicatie betekent actief naar de patiënt en de naasten luisteren en vervolgens proberen daar zo goed mogelijk op in te spelen.
Daar steeds weer praktijkvoorbeelden van zien en lezen, helpt enorm om je dat beetje bij beetje meer eigen te maken. Het gaat daarbij vooral om aandacht voor de mens en niet alleen altijd maar voor de ziekte en de mogelijke behandeling ervan. Of zoals een nabestaande zegt: ‘Heel veel mensen hebben geprobeerd te zorgen dat mijn man beter zou worden, maar ik had het zo fijn gevonden als meer mensen ons hadden geholpen om ons voor te bereiden op zijn sterven.’
Het boek maakt inzichtelijk dat communicatie in de palliatieve zorg gepaard gaat met aardig wat dillema’s. Wat als de patiënt iets anders wil dan zijn nabestaanden? Hoe communiceer je zorgvuldig met iemand van een andere cultuur of geloofssysteem? Hoe ga je om met lastig te realiseren wensen? Pasklare antwoorden zijn daar niet op te geven en dat zou ook helemaal niet wenselijk zijn; steeds moet je weer aan zien te sluiten op de uniciteit van die ene persoon. Dat lijkt het gek genoeg ook weer eenvoudiger te maken, omdat het er vooral om gaat dat je een diepmenselijke relatie met iemand aangaat in het gesprek. Hoe meer je daarin je spontane zelf kunt zijn, zonder het keurslijf van een te volgen techniek of vragenlijstje, hoe meer kloppend dat gesprek zal zijn.
Hoewel de doelgroep van de auteurs vooral zorgverleners in de palliatieve zorg betreft, is het boek zodanig geschreven dat het toegankelijk is voor iedere geïnteresseerde lezer. De verhalen van zorgverleners gaan over een negentiental belangrijke thema’s in de praktijk van de palliatieve zorg. Thema’s over hoe de zorgverlener het best kan communiceren met patiënt en naasten (denk aan tijd nemen, ruimte nemen en actief luisteren), en over waarover gesproken kan worden (denk aan diagnose, prognose, wensen, ‘unfinished business’).
Met alle thema’s en dillema’s die aan bod komen in het boek, vormt het geheel een divers palet van situaties die je tegen kunt komen als het over (pallatieve) zorg gaat. Een inspirerend boek voor eenieder die zich een beter aansluitende communicatie eigen wil maken, maar ook voor patiënten en hun naasten, juist omdat het woorden geeft aan onderwerpen of vragen die in hun situatie kunnen spelen.
Boek: Met het einde in zicht – Communicatie in de palliatieve zorg | Auteurs: Dr. Willemjan Slort en Jeroen Wapenaar
Uitgeverij Lannoo Campus, februari 2019