Deze zomer maakten we vanuit Praag een ‘Tour of Terezín Concentration Camp’. Dat is een groepsbusexcursie naar het Concentratiekamp Theresienstadt of Terezín. Als we uitstappen bij Terezín zien we meteen massagraven. Tussen een Davidsster aan de ene en een Kruis aan de andere kant liggen duizenden mensen begraven. We huiveren.
Er zijn twee brandpunten in Terezín: het kleine fort, en het grote fort dat in feite het Dorp Terezín is. In het kleine fort waren door de Gestapo politieke gevangenen ondergebracht. ‘Arbeit macht frei’ staat boven een poort.
Het Kamp Terezín was een doorgangskamp naar Auschwitz of Treblinka. Toch stierven velen hier al door honger, uitputting, infecties of executie. De oorspronkelijke dorpsbewoners waren gedeporteerd. Theresienstadt moest sindsdien een Modeldorp van Joden voorstellen. Een Rode Kruis-delegatie werd hier op 23 juni 1944 volledig om de tuin geleid. In de oude dorpsschool zien we een film, samengesteld uit vrolijke Nazipropaganda en de verbijsterende feiten. Er hangen ook tekeningen waaronder enkele kindertekeningen met vlinders. Zulke vlinderziel-tekeningen uit kamp Majdanek bepaalden voorgoed het werk en de visie op leven en sterven van Elisabeth Kübler-Ross.
We kunnen toch niet op onze eigen wijze in Terezín verkeren. Ondanks deskundige informatie worden de drie uren bezoek jachtig. Een jonge Tsjechische gids vergezelt ons. Als je naar haar luistert is het alsof je een boek leest. Letters en cijfers tonen geen emotie. Haar woorden kunnen niet samenvallen met wat verwoord wordt. Maar het lijkt wel een ‘uitje’. Sommige zonnig geklede toeristen gedragen zich navenant. Men verdringt zich bij een ruimte, waar zeventig mensen moesten staan om er in te kunnen. In een zaaltje werden op enkele houten britsen negentig mensen gelegd. Er zijn cellen waar geen straaltje licht kan binnen komen. Met smartphones fotografeert men al zonder gekeken te hebben. In het crematorium poseren mensen voor de ovens. Iemand neemt zelfs een selfie.
Wij wensen echter een pelgrimage door deze uithoek van het dodenrijk. Geen sterven was hier natuurlijk. Alles werd geweld. De dood is geïnstrumentaliseerd.
Waar haalt een mens of een ideologie als het Nazisme of IS het recht vandaan om andere mensen te doden? Dit doden in oneindig meervoud is een en al rechtsverkrachting. Past op zo’n plek van Martelaarschap niet slechts eerbied? Waarom zouden er geen rituelen aangeboden kunnen worden?
In de ontluizingsruimte vliegen thans zwaluwtjes af en aan. Naast de executieplaats zien we twee bevers buitelen in het gras. Anders dan wij mensen treden dieren niet buiten hun kaders.
Te vroeg brengt het busje ons terug naar Praag. Het is een keuze om als toerist of als pelgrim zo’n bezoek aan Terezín te brengen.