Als geen ander moment in het leven is de dood omgeven door rituelen. We kennen allemaal de rituelen bij de uitvaart. Goed bekeken is een uitvaart een ineenstrengeling van rituelen die ons helpen stap voor stap los te laten. Maar rituelen kunnen ook vóór het sterven een steun zijn voor de zieke zowel als de achterblijvers.
Handelingen rondom symbolen
We ervaren rituelen als richting gevend, houvast biedend en helpend in een moeilijke tijd. Het samen uitvoeren of delen van rituelen geeft een gevoel van verbondenheid en stemt de aanwezigen af op de betekenis van dat moment. Wat is de betekenis van dat moment? Begeleiding bij het nadenken over die vraag brengt verinnerlijking, spiritualiteit en vaak zingeving. Wat betekent de dood? Wat moet je loslaten? Waar ben je dankbaar voor? Is alles gezegd? Bij een levenseinde ritueel staan de overwegingen, gevoelens en beleving van de stervende voorop. Dit in tegenstelling tot de uitvaart, waarbij juist de gevoelens en beleving van de nabestaanden een prominente plaats hebben.
Rituelen zijn handelingen rondom symbolen. Symbolen spreken tot de mens op het fysieke, cognitieve, emotionele en spirituele niveau van ons zijn. Daarom zijn symbolen de krachtige katalysator van rituelen. Het past in deze tijd van individualisering om naast algemene symbolen als hartjes, lichtjes, rozen en beertjes ons bij persoonlijke rituelen uit te drukken in persoonlijk symbolen. Aan persoonlijke symbolen worden verder geen eisen gesteld behalve dan dat ze nauw verwant zijn met het leven van de stervende, met het geluk dan wel het verdriet, met de grote gebeurtenissen of de knikpunten.
Van koninklijke onderscheiding tot boeren zakdoek
Letterlijk alles kan gebruikt worden, mits duidelijk is waar een persoonlijke symbool voor staat. Ik heb wel eens met een berg gewerkt. Om die berg tastbaar te maken hebben we op de ziekenkamer een aantal stenen opgestapeld die geraapt waren op de betreffende berg. Een gevleugelde uitspraak van iemand, kan als de rode draad van het ritueel steeds opnieuw herhaald worden. Maar ook een geur is goed te gebruiken. Andere voorbeelden zijn een koninklijke onderscheiding, een boeren zakdoek of een speelkaart. Bij een jonge vrouw hebben we de hoge hakken gebruikt die bestemd waren voor het huwelijk dat er nooit van was gekomen. In het levenseinde ritueel hebben we dat verdriet benoemd en erkend.
Een levenseinde ritueel is begeleiding bij de afronding van het leven. Het is gids zijn in het allerlaatste stukje om te komen tot een levensafronding die rust brengt en houvast aan de mensen die er dicht omheen staan. Een voorbereiding op een kalme overgang. En dat gun ik iedereen.
Marian van der Veen, ritueelbegeleider, heeft zich na de post-HBO psycho-sociale hulpverlening gespecialiseerd in rituelen bij Het Moment, waar ze werkzaam is als docent. Bezoek voor meer informatie haar website.