In de palliatieve en terminale zorg spelen niet alleen reguliere behandelingen en zorg een rol, maar ook is er een plaats voor complementaire zorg, zorg die de reguliere handelingen aanvullen en die aansluiten op de holistische zienswijze op gezondheid en ziekte. Palliatieve zorg is zorg voor de hele mens, met zijn fysieke, emotionele, sociale en spirituele kanten. Het werken met complementaire zorg kan een waardevolle aanvulling zijn, zo zeggen ook de IKNL richtlijnen. Denk bijvoorbeeld aan AromaZorg, een vorm van zorg die gebruik maakt van geurige essentiële oliën en plantaardige basisstoffen.
AromaZorg werkt bij uitstek holistisch door de invloed op ons hele menszijn. Het werken met essentiële oliën spreekt veel zorgverleners aan, omdat ze niet alleen een positief effect op fysieke symptomen kunnen hebben, maar ook en misschien wel vooral op het sociaal, emotioneel en spiritueel welzijn. Het is wel belangrijk dat zorgverleners goed zijn opgeleid en weten wanneer essentiële oliën kunnen worden ingezet en wanneer niet en onder welke voorwaarden. Al te vaak wordt nog gedacht ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ . Bij het inzetten van essentiële oliën is het van cruciaal belang om indicaties, contra-indicaties en eventuele interacties in kaart te brengen. We willen tenslotte geen lijden aan lijden toevoegen maar juist optimaal comfort geven.
Fysiek welzijn
Denk bij het verlichten van fysieke symptomen aan ondermeer pijnbestrijding, goede mondzorg, het verlichten van misselijkheid, het verminderen van krampen of van benauwdheid, de verzorging van de huid bij jeuk, wonden en huidinfecties. Naar de werking van veel essentiële oliën is, al dan niet uitgebreid, studie beschikbaar.
Casus – mondzorg
Marian verblijft al een poosje in een hospice in het midden van het land. Ze tobt al jaren met het ‘burning mouth syndrome’. Ze ervaart al die tijd al een nare, overheersende brandende pijn in haar mond, met blaasjes en zweertjes. Eten gaat moeizaam en het beïnvloedt haar levenskwaliteit enorm.
Marian gaat in de laatste 7 jaar (!) van behandelaar naar behandelaar – huisarts, tandarts, kaakchirurg – in de hoop dat zij een oplossing kunnen bieden. De diagnose BMS wordt wel gesteld, maar niets helpt.
Tijdens het Hospice Congres in oktober raak ik met de verpleegkundige van het hospice waar ze nu verblijft aan de praat. Ik raad haar aan mijn speciale aromatische gel te proberen. Zij geeft Marian in eerste instantie 3x daags volgens het doseringsadvies een theelepeltje gel, dat Marian enige tijd in de mond laat rondwalsen. Na de eerste keer ervaart ze al verzachting. En na korte tijd – bijna 2 weken – zijn haar symptomen geheel verdwenen… na 7 jaar tobben… De dosering is nu teruggebracht naar ‘zo nodig’, wat erop neerkomt dat Marian de gel nu 1x per dag gebruikt met uitstekend resultaat.
Goede mondzorg is enorm belangrijk. De gel is nu altijd op voorraad in het hospice, want een droge mond, pijn, ontsteking en infectie van de mond zijn nare problemen die grote consequenties kunnen hebben voor de kwaliteit van leven en sterven.
Emotioneel welbevinden
In de palliatieve en terminale zorg kunnen essentiële oliën een grote bijdrage leveren aan het emotioneel welzijn. Angst, gevoelens van labiliteit, onzekerheid, gepieker, lusteloosheid, stress, concentratieverlies, depressie, verdriet en rouw worden er niet door weggenomen, maar essentiële oliën en hun toepassingen kunnen een belangrijke ondersteuning vormen. Zij beïnvloeden enerzijds de stemming en de sfeer via de geur, en anderzijds hebben geuren een (vaak bewezen) effect op de autonome balans, op het remmen van angst en nervositeit, op concentratie en cognitie. Uiteraard is de wijze van toediening (inhalatie, verdamping, zachte massage, etc.), de verdere benadering c.q. behandeling van de zorgvrager en natuurlijk de wijze waarop een geur(combinatie) door de ontvanger ervaren wordt ook van belang.
Sociale aspecten
Geuren hebben een grote impact op ons welbevinden, veel groter dan we vaak beseffen. Geuren roepen herinneringen en associaties op die, wanneer we weten welke geuren mensen wel of juist niet prettig vinden, gerust kunnen stellen, kunnen kalmeren of juist een zetje geven.
Wanneer het ergens aangenaam ruikt – of je neemt een prettige sfeer waar, die meestal sterk beïnvloed wordt door geuren – dan voel je je meer op je gemak. Sommige essentiële oliën en hun geuren hebben invloed op de autonome balans, waardoor een zekere mate van ontspanning op kan treden. Wanneer het ergens onaangenaam ruikt of er hangt ergens een nare sfeer dan kan dat tot onrust, prikkelbaarheid, angst en vluchtgedrag leiden. Dat is logisch want ons organisme reageert op onaangename geuren met een waarschuwing: ‘het is hier niet veilig’. Onaangename geuren bij patiënten of in hun omgeving kunnen tot isolement leiden met alle gevolgen vandien.
Door op de juiste wijze met essentiële oliën om te gaan kunnen geuren een groot positief effect hebben op psychosociaal welzijn in alle fasen van het leven en speciaal in de laatste fase.
Spirituele zorg
Geurige oliën kunnen ook een diepgaande invloed hebben op het spirituele welzijn, in de zin dat ze vaak aansluiten bij levensvragen die mensen kunnen hebben of passen in rituelen die hen en hun naasten ondersteunen bij het afscheid. Het samen uitwerken van de ideale geur of combinatie van geuren kan tot bijzondere gesprekken of momenten leiden die met een open, accepterende en luisterende houding van de kant van de zorgverlener mede de aanleiding kunnen vormen tot het (her)vinden van de eigen kracht, zingeving, verbinding, verdieping, hoop, relativering en balans.
Rituelen, van welke levensovertuiging of religie dan ook, kunnen positief beïnvloed worden door gebruik te maken van geurige oliën, zowel bij spirituele vragen en veranderingen als bij het afscheid en verliesverwerking.
Casus – Dina krijgt rust in de stervensfase
Ze is voor in de 60. Lang heeft ze geleden onder de hersentumor die nagenoeg inoperabel was en alleen slonk doordat chirurgen erin slaagden hem gedeeltelijk weg te halen. Radio- en chemotherapie hebben een flinke periode voor respijt gezorgd maar nu raakt haar kaarsje op en gaat ze razendsnel achteruit. Dexamethason moet de zwelling in haar brein verlichten maar tegen de snel groeiende tumor is geen kruid gewassen. Dina ziet bijna niets meer, haar gezicht is gezwollen en spreken gaat nog maar moeizaam. Haar verplaatsten en comfortabel maken wordt steeds moeilijker omdat elke beweging, elke aanraking van haar extreem gevoelige huid, een marteling is. Voor de pijn worden steeds hogere doses medicatie ingezet.
De kinderen en haar man zijn dag en nacht in de buurt en voelen zich wanhopig en machteloos. De verpleegkundige van de thuiszorg ziet hun verdriet, ontreddering, paniek. De huisarts is net weg. Hij bevestigde dat de stervensfase aangebroken is.
Tranen kruipen vanonder haar half gesloten oogleden over haar wangen en druppen op het kussen. Dina wordt onrustiger, zegt dat ze bang is, al is het moeilijk te verstaan. Haar dochter en zoon houden elk een hand vast, proberen haar gerust te stellen. Haar man strijkt liefdevol en uiterst zachtjes over haar wang de tranen weg. Hij huilt zonder geluid te maken.
De verpleegkundige heeft in de voorafgaande weken regelmatig voor wat meer comfort gezorgd met complementaire zorg. Vooral van zachte handmassages met de geuren van mandarijn, roos, olibanum en vanille kon de vrouw genieten. De combinatie van fysieke nabijheid en geruststellende geuren, die haar deden denken aan haar fijne jeugd, leidden haar even af en brachten rust.
De verpleegkundige stelt, wanneer de stervensfase vordert en de vrouw merkbaar onrustiger en angstiger wordt, voor om op haar borst een Aromapatch® te plakken met de geuren die haar zo gerust stelden. Dat gebeurt. Al na een minuutje verschijnt er een vredige uitdrukking op het gezicht van de vrouw. Ze kalmeert. In de uren die volgen houdt de rust aan. De vrouw kan nog enkele mooie contactmomenten met haar gezin maken voor ze in diezelfde nacht in alle rust overgaat.
Ik ben diep ontroerd dat zoiets kleins zoveel verschil mocht maken.
En ja, zo kan AromaZorg een belangrijke bijdrage leveren aan de zorg voor mensen in de laatste fase en ook voor hun naasten. Hoe fijn is niet om te weten dat je met AromaZorg het levenseinde vaak in een of meerdere dimensies kunt verlichten. Ik ervaar het als een grote eer, wanneer patiënten en hun families mij toestaan een stukje ‘mee te lopen’ en de stervende meer comfort mag geven. Daar doe ik het voor!
Voor het werk van Madeleine Kerkhof, bezoekt u haar website.