‘Zelfs mijn partner, die mij het meest nabij is, kan niet helemaal doorvoelen hoe het is om in mijn schoenen te staan’. Het is een citaat van een vrouw die stervende is in het boekje ‘Mijn antwoord op eenzaamheid is liefde’ dat Torn Jorna schreef in opdracht van de VPTZ. Je hoeft overigens niet stervende te zijn om het gevoel te kennen dat je iets niet met een ander kunt delen.
Sterven doe je alleen
Het algemene idee is dat eenzaamheid en sterven een vanzelfsprekende combinatie vormen: sterven doe je alleen, en dus zal dat ook een eenzaam gebeuren zijn. Toch lijkt het minder eenduidig te zijn. In het onderzoek voorafgaand aan het schrijven van dit boekje ontdekt Jorna dat de meeste respondenten eenzaamheid als iets sociaals verstaan: ‘als een negatieve, pijnlijke ervaring of situatie van alleen-staan, afgesneden van de omgeving, opgesloten in zichzelf. Het wordt dan gerelateerd aan gemis aan relaties of contacten.’ Toch weten we dat we ons ook eenzaam kunnen voelen terwijl wij wel contacten hebben.
Sociale eenzaamheid, zo heet het als er geen anderen in je leven zijn of als er wel anderen zijn maar er geen echt contact is. In onze samenleving komt sociale eenzaamheid veel voor. Tal van gemeenten proberen hiervoor een oplossing te vinden in de vorm van ouderenprojecten waarin mensen van boven de 75 jaar worden bezocht. Mooie initiatieven die beogen een groeiend probleem in onze samenleving op te lossen.
Probleem of pijn
Het probleem echter van iets als een probleem te benoemen, is dat wij op zoek gaan naar oplossingen. De vraag is echter of elke vorm van eenzaamheid kan worden opgelost. Misschien hoort eenzaamheid ook wel bij ons menszijn. Al zijn we relationele wezens, ergens diep van binnen kunnen we ons eenzaam voelen. ‘De plek bij uitstek waar eenzaamheid huishoudt, is in het innerlijk’, aldus Jorna. Kennelijk is er een eenzaamheid die een diepere grond kent. Deze vorm van eenzaamheid verwijst naar existentiële pijn, ook wel spirituele pijn of bestaanspijn genoemd.
Wat zich in de diepte van de ziel, in het innerlijk van de stervende, afspeelt onttrekt zich veelal aan het zicht van naasten en zorgverleners. Het innerlijk is precies de plek, de ruimte waar ervaringen worden doorleefd en doorvoeld. Het is een wezenlijk en kostbaar proces van de stervende. In plaats van eenzaamheid te beschouwen als een probleem dat moet worden opgelost, kunnen we eenzaamheid erkennen als pijn. Een pijn die niet kan worden opgelost en die geen interventie verdraagt. Hoe pijnlijk ook, deze pijn vraagt erom te worden doorleefd.
Liefde
Mensen blijven relationele wezens en iets van de diepte van de eenzaamheid kan zich mogelijk ontsluiten. Met iemand naast ons die niet direct klaarstaat om ons ‘probleem’ op te lossen of te fixen, maar die eenzaamheid erkent en accepteert als deel van ons menszijn en ons de gelegenheid geeft de pijn te doorleven. Parker Palmer kan het niet mooier uitdrukken, als hij zegt: The human soul doesn’t want to be advised or fixed or saved, it simply wants to be witnessed, exactly as it is’.
Dat is liefde. De liefde waarin het antwoord van Ton Jorna besloten ligt. De liefde waar Ed. Hoornik over spreekt in zijn gedicht ‘Enkel Verdriet’ als hij zegt dat ‘die geen and’re zin heeft dan in elkanders oog het leed te lezen’.