Het vieren van Halloween is enkele jaren geleden ‘overgewaaid’ vanuit Amerika en wordt ook in Nederland steeds populairder. Wat vieren we eigenlijk, op de avond van 31 oktober?
Aan de vooravond van…
Van oudsher vieren we feestdagen vaak aan de vooravond van de daadwerkelijke dag. Denk aan het Sinterklaasfeest. Dat vieren we op de avond van 5 december, voorafgaand aan de naamdag van de goedheiligman op 6 december. Zo is het ook met de feestelijkheden op 31 oktober, aan de vooravond van 1 november.
Allerheiligen en Allerzielen
De Rooms-Katholieke Kerk kent op 1 november de feestdag Allerheiligen, ter nagedachtenis aan alle martelaren en heiligen van de Kerk. Op 2 november is het Allerzielen, de dag waarop alle gestorvenen worden herdacht en er voor hun zielenheil wordt gebeden, vaak via een speciaal aan hen opgedragen mis. Op Allerzielen maken veel gelovigen de graven van hun dierbare overledenen schoon en plaatsen er verse bloemen en vaak ook lichtjes op.
Halloween
De Engelstalige landen (met een Keltische achtergrond) vieren van oudsher Halloween op 31 oktober. Mensen versieren hun huizen met pompoenen, lichtjes, spinnenwebben, heksen, geraamtes en meer. Kinderen gaan verkleed langs de deuren en vragen om snoep. De naam komt van Hallow-e’en, ofwel All Hallows Eve, dat is ‘de vooravond van Allerheiligen’.
Samhain
De Kelten leefden met de seizoenen en vierden de cyclus van leven en dood met meerdere jaarfeesten. Hun nieuwe jaar begon op 1 november. Op 31 oktober was het dus feest! De oogst was binnen, er waren dieren geslacht, men was klaar voor de winter. Deze feestdag heet Samhain, een naam die nu nog in gebruik is bij wicca’s en andere moderne heidenen.
Vuur en licht
Bij de viering van Samhain hoorde een groot vuur. Vaak verbrandde men een stropop, als symbool van de afgelopen lente en zomer. Samhain gaat over donker en licht. Uitgeholde pompoenen met lichtjes erin zijn hier overblijfsel van. Ook het branden van kaarsjes voor overledenen bij hun reis van het donker naar het licht is nog steeds een bekend gebruik.
Contact met de doden
Samhain is ook een dodenfeest. Dodenfeesten waren gebruikelijk bij de Kelten, Germanen en Indo-Europese volkeren. Men geloofde dat aan het begin van de winter de sluiers tussen de werelden van de levenden en de doden dunner waren dan normaal. Daardoor was er contact mogelijk met de doden en andere wezens, zoals elfen, kabouters en trollen. De doden lieten van zich zien en horen, er gebeurden vreemde verschijnselen. De winter was ook de tijd van het orakelen, het ritueel raadplegen van de doden (als wijze voorouders).
Gulle gaven
De doden brachten de levenden geschenken en voorspoed. Denk aan de oogst en de pas geslachte dieren, die een belangrijke wintervoorraad vormden. De ons bekende pompoenen stonden symbool voor overvloed. De gulle gaven van de doden zien we tegenwoordig terug bij Sint Maarten en Sinterklaas, die snoepgoed en cadeautjes uitdelen.
Wilde dodenscharen
Van het begin van de winter tot midwinter (21 december) waren de doden zeer actief. Ze raasden in woeste scharen door de lucht (‘de wilde jacht’). De zin ‘makkers staakt uw wild geraas’ uit het Sinterklaasliedje komt daarvandaan. De dodenscharen werden aangevoerd door de god Wodan, die reed op een wit paard (zoals later Sint Maarten en Sinterklaas). De dodenscharen maakten veel lawaai en gooiden alles op de grond overhoop, wat symbool stond voor het weer vruchtbaar maken van het land. Na de wilde jacht waren de doden letterlijk uitgeraasd en konden ze de menselijke wereld verlaten. Tegenwoordig zien we de wilde dodenscharen terug als groepen (griezelig) verklede kinderen die, soms woest en ‘dreigend’, langs de deuren gaan en om snoep vragen (‘trick or treat!’).
Op reis naar het hiernamaals
Onze voorouders geloofden dat de doden na hun overlijden nog een jaar in de buurt bleven, waarna ze op reis gingen naar het hiernamaals. De overledenen moesten door een barrière heen (de wilde jacht was daar onderdeel van) om van de materiële naar de geestelijke wereld te komen. Men bracht de doden giften en voedsel, om hun reis te vergemakkelijken. Met de invoering van Allerzielen reduceerde de Kerk overledenen tot ‘arme zielen’, hulpeloos overgeleverd aan het vagevuur. Mensen bleven overledenen helpen bij hun reis, door te bidden voor hun zielenheil, opdat ze het vagevuur goed doorstonden en in de hemel zouden komen. De giften van onze voorouders aan de doden zien we nu terug in het geven van snoepjes: de langstrekkende kinderen doen denken aan de ‘dodenscharen van arme zielen’.
Día de Muertos
Dodenfeesten zijn zeker niet alleen iets van onze contreien. In Mexico en andere Latijns-Amerikaanse landen viert men de Día de Muertos (Dag van de Doden). De oorsprong van dit feest van dood en wedergeboorte ligt bij de oude Meso-Amerikaanse volkeren. Zij vereerden de doden, hun voorouders, met offers en rituelen. Een centrale rol was weggelegd voor Mictecacihuatl, de godin van de onderwereld. Tegenwoordig viert men dat de zielen van overledenen terugkeren naar de aarde: op 1 november de zielen van kinderen en op 2 november die van volwassenen. Graven worden schoongemaakt en versierd. Mensen brengen er hun dierbare doden eten en drinken, wat ze meestal zelf ter plekke nuttigen. Ze richten altaartjes in, maken muziek, zingen liederen en dragen gedichten voor. Vaak nemen ze versierde schedels mee en dragen ze maskers, als symbool voor de dood.
Kerstening
De (vroeg)christelijke kerk wilde de heidenen bekeren tot het christendom (kerstening) en de oude heidense feesten zo veel mogelijk uitbannen. Een van de manieren waarop dat gebeurde was door de oude feesten om te zetten naar een christelijke variant. Uit Samhain zijn Allerheiligen, Allerzielen, (Sint) Hubertus(jacht), Sint Maarten en Sinterklaas ontstaan. Hetzelfde gebeurde in Latijns-Amerika, na de verovering door de Spanjaarden. Zij hebben de oorspronkelijke viering van de Dag van de Doden omgezet naar Allerheiligen en Allerzielen.
Dagaz filosofeert…
In onze hedendaagse vieringen zien we nog veel terug van de oude feesten Samhain en de Dag van de Doden. Het herdenken van de doden is van alle tijden en plaatsen. De manier waarop we dat doen verandert voortdurend. De dood hoort bij het leven. Laten we het leven vieren!
Meer weten over Annemieke Mars, bezoek dan haar website.