‘Zolang ik alles nog zelf kan, doe ik alles zelf hoor.’ Dat roept mijn moeder mij na wanneer ik bij haar de deur uitga. Ik glimlach en met een laatste zwaai, trek ik de deur achter me dicht. Mijn moeder is zelfredzaam, autonoom en behoorlijk vitaal voor haar 85 jaar. Ik kan het zó begrijpen. Dit is wie mijn moeder is en ze weet dat ik – als enige dochter in de buurt – er voor haar ben wanneer dat nodig is.
Eigen regie
Eigen regie wordt gedefinieerd als het hebben en behouden van sturing over alle domeinen van het eigen leven en alles wat we naar eigen inzicht nodig hebben om een goed leven te leiden. Ik ben de laatste om mijn moeder regie te ontzeggen. Het geeft haar een gevoel van controle over haar leven. Een leven dat toch al minder nuttig, minder druk en soms ook als minder zinvol wordt ervaren. Ik bewonder mijn moeder hoe ze steeds weer de veerkracht weet te vinden om het leven aan te gaan sinds het overlijden van mijn vader.
Appel op de zorg
Eigen regie gaat er niet alleen om dat mensen hun leven kunnen leiden zoals zij dat willen maar ook om de vooronderstelling dat de zorg daarop aansluit. En het is juist deze toevoeging die niet alleen een appel doet op de zorg maar deze ook belast. De realiteit is dat we collectief mondiger worden, en ja het moet gezegd, soms zelfs veeleisend. Een ontwikkeling die eigenlijk niet verbaast wanneer we bedenken dat langer leven een vanzelfsprekendheid lijkt te zijn geworden. Daarnaast is levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding zonder voorwaarden al ruim 20 jaar niet meer strafbaar in Nederland. De keus is aan ons, zo lijkt het. ‘We leven langer, en we sterven langer’, zei iemand ooit. En daarmee nemen we het liefst niet alleen regie over het eigen leven maar ook over het eigen sterven.
Bewuste keuzes
Als hospicecoördinator ben ik sterven gaan zien als een kostbaar en wezenlijk proces. Wanneer bewoners binnenkwamen met een euthanasieverklaring, verdween die wens maar al te vaak naar de achtergrond. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat tijd, aandacht en liefdevolle zorg hier een rol in speelt. Toch realiseer ik me heus dat goede zorg de vraag naar euthanasie of de inzet van palliatieve sedatie nooit helemaal zal wegnemen. Dat hoeft ook niet. Het zijn verworvenheden van onze moderne samenleving. Verworvenheden die ons aansporen tot het maken van bewuste keuzes.
Een heilzaam proces
Uit mijn ervaringen aan het sterfbed weet ik dat het meest wezenlijke niet te regisseren is. Onze wensen bespreken en vastleggen lijkt belangrijk maar alles dichttimmeren geeft de illusie van controle. Niets is minder waar. Sterven gebeurt aan ons. Het is niet het sterven zelf maar het verzet ertegen dat het lijden ondraaglijk maakt. De regie loslaten en ons te durven overgeven in kwetsbaarheid blijkt altijd weer een heilzaam proces. Een proces waarin wederzijdse verbinding, intimiteit en onvoorwaardelijke liefde ons kunnen toevallen. Daarmee is sterven een diepmenselijke ervaring die van grote betekenis kan zijn wanneer we bereid zijn de regie bij het leven zelf te laten.
Deze column verscheen in de maart editie van Antenne, kwartaalblad VPTZ