Aandacht voor het gewone sterven noodzakelijk in onze, schijnbaar maakbare, levens

In een samenleving die niet meer weet hoe om te gaan met sterven en sterfelijkheid en waarin euthanasie en voltooid leven in het maatschappelijk debat de boventoon voeren, is het van groot belang één keer per jaar bewust stil te staan bij ‘het gewone sterven’.

Vandaag 24 mei is het de nationale Dag Aandacht voor Sterven. Het doel hiervan is aandacht geven aan de meest diepmenselijke ervaring die in onze moderne en maakbare samenleving wordt genegeerd, alsof wij het eeuwige leven hebben. Aandacht wordt vandaag gevraagd voor één van de meest kostbare en wezenlijke processen in een mensenleven.

Bloemen voor hospices

Sinds de eerste nationale Dag Aandacht voor Sterven in 2016, een initiatief van het Landelijk Expertisecentrum Sterven, ontvangen hospices in Nederland op 24 mei een bos bloemen als dank voor hun niet aflatende zorg voor stervenden. Het is tevens een eerbetoon aan de hospicebeweging voor de kennis en wijsheid die zij voortbrengt. Ook vinden er op deze dag tal van activiteiten plaats op diverse plekken in Nederland. Initiatieven zoals publiekslezingen en themabijeenkomsten maar ook een huiskamerconcert, theater of een gezamenlijke wandeling. Deze activiteiten dragen bij aan de bewustwording dat tijd en aandacht voor wederzijdse nabijheid bij sterven noodzakelijk zijn. Juist in een samenleving, als de onze, die in hoge mate geïndividualiseerd is.

Tot het midden van de vorige eeuw was de dood een geaccepteerder onderdeel van het leven. De meeste mensen stierven thuis, binnen hun eigen gemeenschap en geloofstraditie. Hoewel de hospicebeweging veel kennis en wijsheid heeft voortgebracht, is er als gevolg van de medische vooruitgang en de secularisering van de samenleving, ook veel veranderd. We leven langer en de meesten van ons sterven in een ziekenhuis of zorginstelling.

Ongewenste perceptie

Door de aandacht die de media aan euthanasie besteden, ontstaat er een verkeerde, ongewenste perceptie over de laatste levensfase. Het lijkt alsof er gekozen moét worden voor het ingrijpen door een arts. Dat is echter niet het geval. Hoewel het aantal meldingen van euthanasie in de afgelopen tien jaar is verdubbeld, eindigt 96% van de sterfbedden in Nederland ‘gewoon’, zonder euthanasie. Uit een landelijk representatief onderzoek, uitgevoerd door Trendbox (2016) in opdracht van het Landelijk Expertisecentrum Sterven, blijkt dat 63% van de mensen zich totaal geen voorstelling kan maken van hun sterven. 48% zegt onvoldoende te weten van het stervensproces. Alle aandacht voor euthanasie wekt, bij grote groepen Nederlanders, al gauw de indruk dat nagenoeg ieder sterfbed met ondraaglijk en uitzichtloos lijden gepaard gaat.

Alleen al in de komende tien jaar zal het aantal mensen dat jaarlijks overlijdt met 14% toenemen. Veel van deze mensen zullen langere tijd weten dat zij gaan sterven. De vooruitgang in de medische wetenschap heeft ervoor gezorgd dat we ouder worden en het is al lang geen nieuwsfeit meer dat uiteenlopende ouderdomsklachten zich opstapelen en de ziekte kanker veelal een chronische ziekte is geworden. De laatste levensfase is steeds meer een gemedicaliseerd proces geworden en sterven is verder van ons af komen te staan. Angst is het gevolg. Deze collectieve angst leidt ertoe dat mensen onvoorbereid zijn als iemand uit de omgeving ongeneeslijk ziek wordt en binnen afzienbare tijd zal overlijden. Mensen weten nauwelijks nog wat te verwachten, hoe te reageren en hoe hun naasten te ondersteunen. Zeker als mensen sterven in een ziekenhuis, waar de gerichtheid op beter worden en behandeling, de boventoon voeren.

Oude en nieuwe kennis en wijsheid

Gelukkig weten we als mensheid door de eeuwen heen veel over het stervensproces. Die oude kennis, over zowel de lichamelijke, emotionele, mentale en geestelijke aspecten, kan helpen om het eigen levenseinde of dat van een naaste beter te begrijpen. Ook recente inzichten dragen daaraan bij.

Met grotere aandacht voor ‘het gewone sterven’ kan sterven, als kostbaar en wezenlijk proces van ieder mens, weer een plek krijgen in het leven en kan angst plaatsmaken voor vertrouwen. De nationale Dag Aandacht voor Sterven draagt daaraan bij op een manier die past bij de moderne samenleving van vandaag.