Wie werkt in een hospice zal het herkennen. De bezorgdheid, schrik of soms zelfs onverholen afschuw waarmee mensen meestal reageren als je vertelt wat voor werk je doet. Heftig is het woord wat vaak gebruikt wordt, terwijl wie regelmatig in een hospice vertoeft, dat zelf meestal niet zo ervaart. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, staat niet de dood maar het leven er namelijk centraal. De woorden intens en authentiek zijn wat mij betreft meer op zijn plaats. Wij zien er de mensen, ontdaan van alle maskers, zoals ze ten diepste zijn. In die liefdevolle omgeving blijken veel mensen in staat het leven te nemen zoals het komt. Een warm bad, waarin alles – ook angst – er mag zijn. Hospicemedewerkers weten af te stemmen op de gast om diens leven nog zo aangenaam mogelijk te maken. Klein geluk wordt daarmee groot en de angst beter te behappen.
Angst voor de dood is, ongeacht levensovertuiging, een bijna universele menselijke ervaring. Interessant is het te onderzoeken waar die angst vandaan komt. We zijn gewend om aan bijvoorbeeld geboorte en huwelijk veel aandacht te besteden. Alles wordt dan tot in de puntjes besproken en voorbereid, maar hoe anders gaat dat bij de gedachte aan overlijden. Dat we op een dag zullen sterven, paradoxaal genoeg de enige zekerheid in ons leven, is blijkbaar een issue waar we niet graag bij stil staan. De dood hóórt bij het leven, maar we lijken uit alle macht de gedachte te verdringen dat er een moment komt dat we hier op aarde niet meer bestaan. Dat we worden gescheiden van onze geliefde, van onze kinderen en van andere dierbaren. Het is misschien wel de onwetendheid over wanneer de dood zich precies aandient, die ons angstig maakt. Over het algemeen willen we graag grip op de dingen hebben. Willen we steeds meer zelf bepalen wat er gebeurt en wanneer, alsof het leven daarmee maakbaar wordt. En juist dàt maakt het lastig helder over onze eindigheid te denken: de dood is een lot dat ons allen wacht, maar wanneer? Dat hebben we meestal niet zelf in de hand. Als deze corona-tijd ons ergens op spiegelt, is het hierop.
Daarom is het aan te bevelen eens rustig over de eigen sterfelijkheid na te denken. De tijd waarin we nu leven, waarin een onberekenbaar virus de dood zomaar opeens heel dichtbij kan brengen, nodigt daar ook uitdrukkelijk toe uit. Als we onszelf durven toestaan onze gedachten over de dood ruimte te geven en die met onze naasten te bespreken zal er meer helderheid komen. Meer helderheid, meer rust en minder angst. Voor wie er niet over wil of kan praten – of niemand heeft die wil luisteren – kan het op papier zetten van de gedachten over de dood en wensen voor de laatste fase een uitkomst zijn. Papier is geduldig en oordeelt niet. Uitvaartondernemingen hebben vaak standaardlijstjes, die meestal ook via internet te downloaden zijn. Het invullen helpt niet alleen om uiteindelijk de regie zelf in handen te blijven houden; het kan nabestaanden ook rust en troost bieden te weten dat ze handelen in overeenstemming met de wil van de overledene.
Te leven zonder angst voor de dood, dat is pure levenskunst. Om met Elisabeth Kübler-Ross, pionier en autoriteit op het gebied van stervensbegeleiding, te spreken: ‘Als je vertrouwd raakt met de dood, geeft dat moed om te leven’. Een waardevol element in ons streven naar een goed en zinvol bestaan. En voor wie toch nog twijfelt: Montaigne schreef reeds in de 16e eeuw het navolgende vers, genaamd ‘sterven en dood’.
Als je niet weet hoe te sterven, wees dan niet ongerust.
De natuur zal u in een oogwenk op de hoogte brengen.
De natuur zal dit doen op die wijze die voor u precies de juiste is;
maakt u zich maar niet ongerust.