Ik werk sinds twee weken als coördinator bij Proxima Terminale Zorg Hospice & Thuis in Nieuwegein. Ik ben in een hele nieuwe wereld terecht gekomen. Maar ik voel dat het klopt.
Tijdens een koffiemoment vraag ik aan één van de vrijwilligers wat er gebeurt als een gast overlijdt. Er ontstaat een mooi gesprek over de verschillende rituelen in het hospice bij het overlijden van een gast en het uitgeleiden daarna. Eén van de rituelen is het aansteken van de kaarsen bij de twee ingangen van het hospice.
De volgende dag fiets ik naar mijn werk en open de voordeur van het hospice. Het eerste wat ik zie is dat de kaars brandt in de gang. Ik schrik er zelfs even van maar wat een mooi en alleszeggend ritueel. Bij het uitgeleiden van de gast die dag wordt een gedicht voorgedragen wat ik echt prachtig vind.
Hou me niet vast
vanaf hier
heb ik alleen te gaan
ik zal altijd
ergens bij je zijn
maar neem hier afscheid
ik neem je glimlach mee
je warme liefde ook
maar hou me niet vast
want
ik wil altijd
in vrijheid
mijn eigen weg kunnen gaan
Claire van den Abbeele
Een lach en een traan
Eén van onze gasten in het hospice is op haar kamer aan het lezen. ‘Een boek over positief denken van Anselm Grün’, vertelt ze. Ze is even van stoel veranderd om een ander uitzicht te hebben. Daar geniet ze van. Gewoon even een ander uitzicht.
Een dag later vertelt ze dat ze houdt van het leven, ik heb al 35 jaar kanker, maar daarover ‘kankeren’ doe ik niet hoor. Ze lacht om haar eigen woordspeling en gaat verder met het inkleuren van mandela’s die ze maakt voor onze lieve vrijwilligers. Een week later is er ook de traan en verdriet om wat ze niet meer kan. De lach en de traan zijn er allebei. Dat is het mooie van het werk en vrijwilligerswerk voor mensen in de laatste levensfase in de hospice.
Een lege plek in de tuin van het hospice
De tuin van het hospice in Nieuwegein is mooi ingericht met verschillende plekken om rustig samen te zitten. Ik kom op mijn werk en loop door de tuin. Het plekje vlakbij het kunstwerk ‘Bij de Horizon’ is leeg. Het is vreemd dat te zien. Er staat nog een asbak op het tafeltje.
De afgelopen week zaten daar regelmatig een ernstig zieke man en zijn vrouw vol ongeloof over wat hen was overkomen. Drie weken geleden kreeg hij de diagnose nierkanker in het ziekenhuis en nu zaten ze samen in de tuin van het hospice een sigaret te roken. Soms is de snelheid waarbij mensen afscheid moeten nemen van het leven niet te bevatten. Ik hoop dat het kunstwerk hen in die laatste dagen samen troost heeft gegeven.
Het kunstwerk ‘Bij de Horizon’, is een plek waar hemel en aarde aan elkaar raken en heeft een mooie betekenis die hier beschreven staat: ‘In het hospice ontmoet je elkaar op het moment in het leven dat de horizon dichtbij is. Met kleine gebaren kun je op deze plek een naderende horizon delen…met een glimlach, ontroering, reminders, een lach en een traan … ieder op zijn/haar eigen wijze en om iets kleins groot te laten zijn en om iets groots op een kleine plek te delen.’
De zachte aanraking verlicht de pijn
Een tengere, vriendelijk uitziende vrouw van Indonesische afkomst ligt op bed in de huiskamer. Ze is ernstig ziek. Ik ben op huisbezoek om te bespreken hoe we vanuit Proxima met onze vrijwilligers ’s nachts kunnen ondersteunen. Mevrouw vraagt of we zachtjes willen praten, af en toe vallen haar ogen dicht. Ze is begonnen aan het laatste stukje van haar leven, er heerst een liefdevolle en rustige sfeer in het huis. Het raakt me.
De volgende nacht waakt één van onze vrijwilligers bij mevrouw. Ze is onrustig en heeft pijn aan haar benen. De vrijwilliger verlicht de pijn door haar benen zachtjes aan te raken. Uiteindelijk valt ze in slaap. Om zeven uur ’s ochtends komt meneer uit bed en gaat onze vrijwilliger naar huis. Meneer heeft goed geslapen en kan de dag hopelijk weer aan. Al was het alleen maar om dichtbij zijn lieve vrouw te zijn.
Tot ziens
Soms zijn dingen die je zegt tegen anderen zo vanzelfsprekend. Bijvoorbeeld als je weggaat: ‘Tot ziens’ of als iemand jarig is: ‘Lang zal ze leven’ of zoals aan het begin van het jaar dat we elkaar ‘Gelukkig Nieuwjaar’ wensen. Maar wat als je te maken hebt met mensen die het laatste stukje van hun leven leven en binnenkort zullen sterven. Dan is er vaak geen ‘Lang zal ze leven meer’ of ‘Tot ziens’ als je weggaat.
Zelf overkwam het me eind vorig jaar toen ik bij een familie op huisbezoek was om te kijken of onze vrijwilligers konden waken bij een ernstig zieke mevrouw zodat haar man een nacht door kon slapen. Mevrouw lag in de huiskamer op een hoog-laag bed en was zichtbaar ernstig ziek en niet comfortabel. Tijdens het gesprek met haar man en dochter keek ik naar mevrouw en merkte bij mezelf op dat ik haar in gaten hield zodat ik het zou opmerken als ze niet meer zou ademen. Op een gegeven moment moest ze overgeven en haar man begeleidde haar liefdevol en in alle rust door een bakje voor te houden. Mevrouw gaf bloed over. Haar dochter keek wanhopig en machteloos toe. En ik was er getuige van. Ik werd duidelijk uit mijn comfortzone gehaal door deze situatie en toen ik wat ongemakkelijk wegging zei ik ook nog ’tot ziens’ tegen mevrouw. Terwijl ik het zei, voelde ik dat er iets niet klopte. Vijf uur later was mevrouw overleden.