De invloed van het coronavirus op het sterven is groot. Dat geldt voor de feitelijke cijfertjes en voor de vraag hoe we in Nederland naar sterven kijken. 30% van de Nederlanders is zich, door corona, bewuster geworden van de eigen sterfelijkheid. En 24% van de Nederlanders denkt door corona vaker na over zijn eigen sterven. Dit blijkt uit onderzoek van MarketResponse, dat in 2021 is uitgevoerd in opdracht van het Landelijk Expertisecentrum Sterven.
Corona heeft ook invloed gehad op de concrete sterftecijfers. Sterftecijfers laten zich meestal goed voorspellen, maar in 2020 weken die cijfers af van de verwachting. In dat jaar overleden bijna 169.000 mensen, dat is ruim 15.000 (10%) meer dan verwacht. De sterfte was vooral hoog in het voorjaar, tijdens de eerste golf van de corona-epidemie. Maar ook tijdens de zomerse hittegolf en de tweede golf van de corona-epidemie in het najaar van 2020 stierven meer mensen dan verwacht.
We denken meer na over onze eigen dood
De afgelopen jaren is het aantal mensen dat over het sterven nadenkt gestegen. 88% van de Nederlanders gaf in het onderzoek van MarketResponse aan (af en toe) na te denken over zijn/haar sterven. Dat percentage was 75: in 2016 gaf 25% aan nooit over het eigen sterven te denken. In 2020 daalde dat naar 12%.
Opvallend is dat mensen gedachten over dood gaan wel wat meer voor zichzelf houden. In 2016 sprak nog zo’n 90% soms, of zelfs regelmatig, met zijn partner over het sterven. Dit zakte in 2020 naar 74%. Praten over sterven met iemand anders dan de partner doet 50% Nederlanders nooit, de andere helft doet dat soms of regelmatig.
Jongeren willen meer weten
Het onderzoek leverde nog meer interessante gegevens op. Jongeren hebben bijvoorbeeld meer behoefte aan informatie over het stervensproces dan ouderen. 58% van de Nederlanders zegt er genoeg over te weten. Kijk je wat beter naar de cijfers, dan zijn het vooral jongeren (18-24 jaar) die expliciet aangeven níet genoeg te weten over het stervensproces.
Ook opvallend zijn de onderzoeksresultaten over de gewenste sterfplek. Voor 7% van de Nederlanders is het coronavirus de reden om daarover na te denken. Daardoor steeg het aantal mensen dat hierover had nagedacht naar 19%. De overgrote meerderheid heeft daar dus nog niet bij stilgestaan. Uit eerder onderzoek is bekend dat de meeste Nederlanders het liefst thuis willen sterven. In de praktijk gebeurt dit minder vaak (zie tabel X), al ligt het er ook een beetje aan hoe je naar dat woord ‘thuis’ kijkt. Voor veel bewoners van verpleeghuizen en woon- en zorgcentra voelt hun woning immers waarschijnlijk als ‘thuis’.
Voorspelling
Het is nu lastig te voorspellen hoe het sterftecijfer zich in Nederland gaat ontwikkelen. Echter: ook als het effect van corona op de sterfte minimaal is, zullen de sterftecijfers de komende decennia blijven stijgen. Dit komt door de vergrijzing van de babyboomers (geboren tussen 1945-1955) en van de mensen uit de ‘kleine’ geboortegolf van 1965-1970. Het aantal sterfgevallen stijgt de komende tientallen jaren tot ruim 206.000 in 2054. Pas vanaf dan daalt volgens de voorspelling van CBS het jaarlijkse aantal stervenden in Nederland.
Een constant gegeven in de cijfers is dat de meeste mensen het overlijden zien aankomen, door een ziekte als kanker of dementie. Een minderheid van zo’n 35% overlijdt plotseling (door een hartstilstand of een verkeersongeluk bijvoorbeeld). Een ander constant gegeven is dat mannen gemiddeld minder oud worden dan vrouwen. De levensverwachting bij geboorte komt in 2020 uit op 79,7 jaar voor mannen en 83,1 jaar voor vrouwen. Het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen daalt overigens al wel geruime tijd; waar dat verschil nu 3,4 jaar is, was dat in 1970 bijna 6 jaar.
Tekst: Rob Bruntink, freelance-journalist, en al meer dan 25 jaar gespecialiseerd in palliatieve zorg. Het hele artikel is te lezen in DREMPEL (2021/22), magazine over leven met sterven, te verkrijgen in onze webshop.
Wilt u het hele onderzoek (2021), uitgevoerd door MarketResponse, ontvangen? Stuur dan een mail naar info@landelijkexpertisecentrumsterven.nl