Tijdens mijn werkzaamheden als verloskundige heb ik met veel ontzag kunnen zien hoe een geboorteproces tot stand kwam en verliep. Individueel zeer verschillend, maar van universele kwaliteit. Tot op zekere hoogte wetenschappelijk te beschrijven, maar onmiskenbaar mysterieus en spiritueel.
Ontzag voor het natuurlijke verloop
Vijf jaar geleden stierf mijn moeder. Het werd mijn eerste echte ervaring met sterven. Ik was bang dat ze zou lijden, ze klonk ook urenlang erg benauwd, maar de mensen om ons heen in het hospice waren zeer geruststellend hierin. Het verdrietige gevoel werd afgewisseld met ontzag voor het natuurlijke verloop van het proces. Ondanks dit verdriet en het nieuwe van de ervaring werd ik getroffen door de overeenkomsten die er zijn tussen in partu raken en het stervensproces ingaan. De noodzaak tot overgave lijkt bij beide processen de sleutel te zijn.
Dingen die noodzakelijk zijn
Subtiele dingen kunnen soms een grote rol spelen bij het verloop van een geboorte, het lijkt erop dat dit ook geldt voor het stervensproces.
Herhaaldelijk heb ik meegemaakt dat vrouwen wachtten tot hun man of speciale familieleden aanwezig waren, of hun favoriete verloskundige dienst had, om zich daarna over te kunnen geven aan de geboorte van hun kind. Een vrouw die bij de geboorte van haar eerste kind een nare ervaring had tijdens de uitdrijving lukte het niet te gaan persen bij de geboorte van haar tweede kindje. Pas na een hartverscheurende huilbui kon zij zich overgeven aan het persen en haar tweede kind geboren laten worden. Uit ervaring ‘weet je’ dat dit zo werkt en kun je in de begeleiding ruimte geven aan de dingen die noodzakelijk zijn.
Je bent welkom
Als laatste voorbeeld nog een korte beschrijving van een bijzonder geboorteproces:
Ik word gebeld door een stel dat hun eerste kind verwacht. De bevalling verloopt normaal, het tijdsverloop van de ontsluiting, gedeeltelijk in bad, is gemiddeld. Ik ben aanwezig om het proces te bewaken, maar hoef weinig te doen ter ondersteuning, ze doen het goed samen.
Na de normale ontsluiting verloopt de uitdrijving in bad traag, maar er is steeds vordering en de hartslag van het kind klinkt goed, een teken dat het kind dit trage verloop zonder problemen doorstaat. Het hoofdje wordt zichtbaar, maar wordt niet geboren. Dit duurt zeker een half uur. We worden allemaal wat ongeduldig, maar we willen ook , als het mogelijk is, wachten tot het vanzelf lukt, de moeder moet het loslaten. De controles van het kind geven steeds aan dat het nog goed gaat. Het wordt spannend en ik neem de beslissing in te gaan grijpen. Bij de volgende wee komt het kind dan toch. Normaal gesproken gaat het kind zichzelf ontvouwen, maar dit kind lijkt wat aangeslagen. Ik haal het snel naar boven om het proces te bevorderen. Boven water blijft het slap en wil niet ademen. Ik knip de navelstreng door en neem het kind mee om het goed af te drogen en met prikkelen tot ademen aan te sporen. Het kind doet niets.
Ik besluit te gaan beademen opdat de longen zich gaan ontvouwen. Ondanks deze actie komt het kind niet, het gaat niet ademen en blijft slap en wit. De ouders zijn op een paar meter afstand aan het volgen wat er gebeurt. Dan zegt de vader: Kom maar Jonah, je bent welkom….. en het kind begint te ademen. Een kwartier later ligt het aan de borst te drinken alsof er niets aan de hand is geweest.
Het nauwe geboortekanaal
Geboren worden is, waarschijnlijk net als sterven, geen moment, maar een proces. Het kind geeft de aanzet, de moeder gaat hierin mee, ze kan het hooguit nog wat tegenhouden als het op dat moment niet kan, door omstandigheden, of als zij er zelf nog niet aan toe is. Voor het kind is het een inspannende reis en de moeder moet ruimte geven…het toelaten. Als het kind de reis heeft gemaakt komt de eerste ademteug. Een kind blijkt minder goed in staat om te ademen als het te snel wordt geboren. De longen moeten worden ontdaan van longvocht voordat deze zich bij een kind goed kunnen ontvouwen voor de eerste ademteug. Het kind moet zich daarvoor langzaam een weg banen door het nauwe geboortekanaal.
Een mooie metafoor is het verhaal over de vlinder die moeite heeft om uit de cocon te kruipen en daarbij wordt geholpen door een bezorgde toeschouwer. Deze realiseert zich niet hoe belangrijk het is voor de vlinder dat alle stadia worden doorlopen. De vlinder zal niet goed kunnen rondfladderen als de vleugels zich niet hebben opgepompt tijdens de worsteling om uit de cocon te komen.
Je kunt dit
De spagaat tussen handelen en laten in de verloskunde is groot. Zeker nu de nadruk op technische handelingen en uitkomsten van wetenschappelijk verantwoorde onderzoeken steeds groter wordt. Ook verdwijnt het zelfvertrouwen van vrouwen waar onderzoeken met instrumenten hun intrede doen. Medicijngebruik tijdens de bevalling neemt hand over hand toe.
Een parallel met stervensprocessen is zichtbaar. Van het comfort van aangepaste pijnstilling naar het eisen van een bespoediging van het stervensproces door naasten die het lijden niet langer aan kunnen zien is een duidelijke tendens richting het laatste zichtbaar. De roep om recht op euthanasie en zelfbeschikking neemt toe.
Zowel in de verloskunde als bij het stervensproces is de grote vraag die naar mijn idee eigenlijk weinig gesteld wordt: hebben we wat te winnen bij het ongestoord laten plaatsvinden van deze natuurlijke processen?
Van het stervensproces weten we niet wat er gebeurt, het onttrekt zich aan onze waarneming en mensen die het tot het allerlaatst hebben doorgemaakt zullen er niet meer over kunnen vertellen. Indrukwekkend vind ik de verhalen over BDE’s waarin veel overeenkomende verhalen zijn over de gang door een tunnel, een ervaren van licht en een zeer vredig gevoel, een terugblik op het leven tot in alle details en het zien van overleden dierbaren. Met name de terugblik op het eigen leven en daarbij het ervaren van alle gevoelens hierbij in contact met anderen, waardoor je inzicht krijgt in je (niet-)handelen doet vermoeden dat het leven met alle ervaringen een indringend leerproces is dat een afronding nodig heeft waarin deze inzichten duidelijk worden.
De grote vraag: En hoe doe je dat dan…… het doorstaan van het stervensproces?
Een zin in het boek van Katie Roiphe, Het uur van het violet, trof me ….
‘Maar het ( sterven) is niet erg om deze reden: als je het moet loslaten, dan kun je dat. Je vindt er wel wat op.’
Zittend naast vrouwen die hun kind gingen baren was het van groot belang dit gevoel over te brengen…..je kunt dit. In het moment van de grootste wanhoop was het een baken. Wat het makkelijker maakte en eigenlijk ook een absolute voorwaarde was bleek een sfeer van rust en een sterk gevoel van veiligheid en vertrouwen. Daarnaast het onder ogen zien van de eigen angst en weten dat het niet anders kan. De wanhoop was de opmaat naar de overgave, er bestaat geen andere weg. Opnieuw is de symmetrie van geboren worden en sterven opvallend.
Ik heb genoten van de opleiding. Het heeft me veel gedaan en dingen heel inzichtelijk gemaakt. Er zat een duidelijke ontwikkelingslijn in die me in de laatste maanden toenemend duidelijk werd. Ik ben deze week begonnen als vrijwilliger bij mensen van wie de man terminaal is. Ik voel me goed voorbereid en heb genoten van het eerste bezoek.