Aanwezig zijn, hoe doe je dat bij iemand die stervende is? Dit was voor mij een belangrijke vraag gedurende de opleiding tot stervensbegeleider van het Landelijk Expertisecentrum Sterven. Het antwoord heb ik gevonden in holding space. Maar wat doe je eigenlijk als je holding space houdt voor iemand?
Liminal space
Om te beginnen leg ik uit wat liminal space inhoudt. Een liminal space is een grensgebied, een ambigue ruimte waarin we ons wat gedesoriënteerd begeven wanneer we overgaan van wie we ooit waren naar wie we worden. Dit kan het stervensproces zijn, maar ook geboorte, trouwen, een scheiding, burn-out, verlies van een dierbare of van een baan. Ik zie dit als een soort donkere gang met allemaal deuren die dicht zijn. De deur achter je is de deur waar je vandaan komt. Een andere deur, waar je naar toe gaat, is nog niet open. Een nieuw verhaal is nog niet begonnen, maar het oude verhaal is wel al afgelopen.
Als we holding space bieden voor iemand die zich in liminal space bevindt, koesteren we de gebrokenheid met zacht mededogen. We helpen de ander om te zien dat ze niet alleen zijn in hun gevoelens van verlies. We geven hen grenzen zodat ze beschermd zijn tegen verdere pijn. We bieden hen ruimte voor het wachten voordat het nieuwe verhaal verschijnt.
Eigen schaduwkanten
We kunnen holding space niet maken als we zelf te emotioneel zijn, als we niet zelf naar onze eigen schaduwen hebben gekeken of als we de mensen die we holding space bieden niet vertrouwen. We kunnen het niet goed doen als we niet zelf goed gegrond en goed ondersteund zijn.
We functioneren als een soort kom. We bieden een veilige plaats aan waarin de chaos, puinhoop, angst , verdriet, woede en extase zich kan voordoen. Deze kom regisseert of controleert de transformatie niet. Hij biedt gewoon een veilig en omsloten vat waarin het proces zich kan voltrekken zonder onherstelbare schade. De kom is bescherming, ondersteuning en veiligheid. Deze kom bestaat uit een binnenlaag, buitenlaag en tussenlaag.
Binnenlaag
In de binnenlaag van de kom biedt je het volgende aan:
Getuigenis: iemand zien, eren en aandacht schenken aan wat hij doormaakt. Aanwezig zijn zonder antwoorden. Luisteren zonder het verhaal of de situatie te veranderen.
Insluiting: Insluiting, veiligheid en bescherming. Alles mag er zijn.
Mededogen: Tederheid, mededogen en een zachte plek om te landen, een plek die niet bang of angstig maakt. Niet betuttelend, maar op basis van gelijkwaardigheid.
Selectief niet-oordelen: Vasthouden aan eigen waarden en vanuit die plek oordelen vellen. Onderscheidingsvermogen hebben wanneer wel en wanneer niet een oordeel hebben in het belang van de persoon die we holding space bieden.
Selectieve begeleiding: Mensen hebben een grotere kans op groei en succes als ze in staat zijn om hun eigen oplossingen te vinden en leren om zichzelf te motiveren in plaats van te vertrouwen op extern bronnen. Ben je bewust van welke informatie je op welk tijdstip geeft.
Ruimte voor complexiteit: Holding space houden voor de persoon als geheel, niet alleen de delen die gemakkelijk en eenvoudig lijken. Na opbouwen van vertrouwen en veiligheid kan het hart iemand naar een veel diepere plaats brengen dan hij zich eerst kon voorstellen.
Autonomie: De kwaliteit of staat van zelfbesturing, zelfsturende vrijheid en morele onafhankelijkheid. Laat iemand een eigen leven leiden en eigen beslissingen nemen.
Flexibiliteit: Flexibel genoeg zijn om onze verwachtingen los te laten over welke emotionele toestanden een persoon doormaken en ze allemaal te ondersteunen.
Verbinding: Minder alleen laten voelen door er gewoon te zijn. Fysiek aanraken voor zowel fysiek als emotioneel verbonden voelen. Verbinden met zichzelf, het heilige en de aarde.
Bondgenootschap: ervoor kiezen om zo naast een ander te lopen dat je getuige bent van hem als geheel.
Buitenlaag
De buitenlaag van de kom vormt en ondersteunt de gehele container en omvat:
Mysterie: Het bieden van een spirituele handeling en dat wat alles bij elkaar houdt groter is dan ieder van ons afzonderlijk. Het kunnen leunen in een diepere essentie wanneer we moed, kracht en wijsheid nodig hebben. Openstellen voor het spirituele en signalen opvangen uit een Bron die veel groter is dan jezelf.
Community: Een veel grotere liefde dan ieder van ons bijeen kan brengen.
Tussenlaag
De tussenlaag is de lijm tussen de lagen: Vertrouwen! Vertrouwen van de persoon voor wie je holding space maakt, die persoon vertrouwen, jezelf vertrouwen en mysterie en community vertrouwen. Het opbouwen van vertrouwen is een van de meest cruciale aspecten van holding space.
De kracht van de middenlaag van de kom is geworteld in de bekwaamheid, de persoonlijke ontwikkeling en de emotionele intelligentie van de holding space-houder.
Vijf eigenschappen
Vijf eigenschappen om te versterken voor de middenlaag van de kom.
Intuïtie: hierop vertrouwen om iemands behoeften te begrijpen.
Onderscheidingsvermogen: het vermogen om een goed oordeel te vellen. Samen met intuïtie en kennis krijg je wijsheid.
Bescheidenheid: bereidheid om je fouten en zwakheden te erkennen en er verantwoordelijkheid voor te nemen.
Moed: er is moed nodig om vast te houden in wanordelijke liminal space, de puinhoop de puinhoop te laten.
Nieuwsgierigheid: Het beste tegengif van oordeel is nieuwsgierigheid. Oordeel sluit ons af, terwijl nieuwsgierigheid ons opent.
Het verfijnen van de kom
Erken de vorm van de ruimte: Iedere persoon heeft een unieke holding space nodig, elke fase van de reis door liminal space kan ook een andere vorm van holdig space vereisen. Heb aandacht voor de behoeften die veranderen. Erken wie in het centrum staat. De behoeften van de persoon die holding space ontvangt staan bovenaan. Jij kunt je wenden tot andere mensen (of jezelf, de natuur of het Goddelijke) om aan je eigen behoeften tegemoet te komen. Erken de kosten van emotionele arbeid: soms kost emotionele arbeid meer dan fysieke arbeid. We hebben sterke grenzen en goede zelfzorg nodig.
‘Wat een mooie reis heb ik afgelopen jaar mogen maken tijdens de ‘intensive, omgaan met sterven’. Ik ben enorm gegroeid op zowel professioneel als persoonlijk vlak, mede dankzij de bezielde begeleiding van Ineke en Simone.’
Martine Willemse rondde de intensive ‘Omgaan met Sterven’ op post-hbo niveau af in juni 2024