Als ik de telefoon die avond aanneem, hoor ik aan haar zachte, dunne stem dat ze voelt dat ze achteruit gaat. De laatste weken ben ik wekelijks bij haar geweest om haar een ritmische inwrijving te geven, waar ze van genoot. Haar lichaam op een aangename manier voelen, ervaart ze als een zegen, zegt ze. Nu vraagt ze mij of ik haar lichaam wil afleggen als ze overleden is. Ze voelt dat haar afscheid nadert. Ik antwoord haar dat ik het graag zal doen ‘als het me gegeven is’, met andere woorden: dat ik er ben, als het nodig is. Dat begrijpt ze en we spreken af dat we het overgeven aan de gebeurtenissen.
Nachtdonker
Een week later word ik door haar dochter ’s avonds opgebeld dat de laatste fase is ingegaan. We spreken af dat ze me na het overlijden opnieuw zal bellen. Haar moeder vond inspiratie in het Boeddhisme en in die traditie raden ze aan, het lichaam tot drie uur na overlijden onberoerd te laten, opdat de ziel rustig kan opgaan naar het Licht. Om 3.30 gaat de telefoon dat haar moeder een uur eerder is overleden. Het is tijd om naar haar toe te gaan. Eenmaal in haar kamer heerst er een serene rust. Ik ga bij haar zitten en ervaar hoe zeer de dood een mystiek gebeuren is. Het is nog nachtdonker en de tuindeur naar buiten is open gezet. Tot onze verwondering horen we half december vogels fluiten in de tuin.’ Ze komen op het licht af’ zegt een vriendin.
Als ik haar twee volwassen kinderen zie, breekt mijn hart. Hoe troost je jonge dertigers, die haar zo heel erg zullen missen?
Wanneer de drie uur voorbij zijn ga ik haar samen met anderen verzorgen. Haar dochter en zoon zijn er als getuigen bij. Allereerst zorg ik ervoor dat alle benodigdheden op de kamer zijn, zodat er geen verstoring in het handelen kan zijn. Dan vormen we een kring om haar heen en geven haar en elkaar een hand. Zo bundelen we onze krachten en weten we ons gedragen. Daarna wordt het lichaam werkelijk afgelegd door het te wassen en licht met rozenolie in te wrijven. In gedachten en in woorden bedanken we het voertuig waarvan zij zich in het leven bediende. We maken uitsluitend gebruik van natuurlijke middelen en zijn ons bewust wat zij gewild zou hebben. Zelf had ze in een doos de kleding gelegd waarin ze zich na haar dood wilde tonen. Het is een plechtig moment als haar zoon de doos opent en er een prachtige witzijden doek uitpakt. Eronder ligt nog een donkere lap waarin we haar later op bed zullen opbaren. Na een hemdje, (incontinentie) broekje en wollen sokken draperen we de lap om haar heen. Het vormt zich als vanzelf om haar lichaam heen, ze ziet er prachtig en engelachtig uit. Als we haar later overtillen op haar bed, ligt de donkergroene lap al klaar waar ze op komt te liggen. We vouwen die om haar heen en zien dat de lap een goudkleurige rand heeft. Daar heeft ze dus tevoren allemaal aan gedacht. We zijn nog een poosje bezig om de sfeer in de kamer zo te maken, dat het herkenbaar haar sfeer is. Naast het bed plaatsen we een scherm, zodat de bezoekers stap voor stap zelf de confrontatie met het lichaam aan kunnen gaan. Tijdsduur is onbelangrijk. Steeds ervaar ik de tijdloosheid bij dit handelen. Het verschil tussen ‘chronos’ als meetbare tijd en ‘ kairos’ als kwalitatieve tijd is bij het verzorgen en opbaren goed te ervaren.
De wacht houden
De familie en vrienden willen regelmatig bij haar waken. Waken betekent de wacht houden. Er met bewustzijn bij zijn, wakker en aandachtig. Er wordenstoelen op enige afstand van het bed gezet en aan het voeteneinde staat er een bankje, vooral voor de kleinkinderen. Hele jonge kinderen hebben vaak geen vrees voor de dood maar vanaf de kleutertijd kan het levenloze grote indruk maken op kinderen. Het is belangrijk dat wij dat als volwassenen rustig begeleiden door eerst op enige afstand te vertellen over het leven van de overledene, herinneringen op te halen en te zien wie de dierbare was en nu is. Als we daar de tijd voor nemen, kan er zelf besloten worden wanneer de gestorvene wordt aangeraakt. De volwassenen vinden het vaak fijn om er stil bij te mijmeren of te mediteren. Er kan ook voorgelezen worden uit een dierbaar boek, een liedje gezongen of een gedicht voorgedragen. In alles spreekt er liefde uit voor de dierbare die is heengegaan.
Als we het gevoel hebben dat het zo goed is, trek ik me weer terug. In mij zingt Bach ’s aria ‘ Mache dich mein Herze rein’. Deze prachtige aria uit de Matthëus Passion van J. S. Bach waarin wordt gevraagd het hart zuiver te maken om Jezus zelf te mogen begraven, doet mij denken aan het geven van de laatste zorg en het opbaren van de gestorvenen. Deze basaria vind ik ontroerend, herkenbaar en zo mooi. Een gevoel van dankbaarheid overkomt me omdat ik zo dichtbij een medemens mag zijn!
Bezoek voor het werk van Ruth Cooiman haar website.