Joan Halifax is een Zenboeddhist met jarenlange ervaring in hospices in de Verenigde Staten. Ze schrijft boeken en geeft lezingen en retraites. Een van haar boeken draagt de titel: ‘Als sterven dichtbij komt’. Ditzelfde boek is ook verschenen als: ‘De laatste woorden van liefde’. In dit boek beschrijft Halifax veel eigen ervaringen met stervende mensen en ieder hoofdstuk sluit ze af met een meditatie. Op liefdevolle toon, zonder oordeel of afwijzing, benoemt ze alle soorten reacties en emoties die mensen kunnen hebben. Ze beoefent acceptatie tot de uiterste consequentie. Veel raakt me in dit boek.
Wat ik met je wil delen is haar wijze blik op reacties van mensen op het sterven en de dood omdat deze reacties herkenbaar zijn en ik zelf de neiging kan hebben sommige reacties te veroordelen. Iedere manier van omgaan met de dood weet Joan Halifax positief te duiden, wat tot gevolg heeft dat mijn gedachten hierover lichter voelen. Elke manier heeft namelijk ook een positieve kant. Er is, zegt ze, geen ‘verkeerde’ manier van sterven en het is mogelijk zelfs in de meest moeilijke omstandigheden met een gevoel van bevrijding te sterven.
Angst voor de dood
Angst (voor pijn, de behandeling, verlies van alles dat ons lief is) kan een enorm obstakel zijn maar ook een bondgenoot. Angst kan ons laten inzien wat werkelijk van belang is en ons dwingen prioriteiten te stellen. Aandacht schenken aan angst kan de vaste, benauwende greep van de angst veranderen in een open hand en hart. Door de moed te hebben de angst in de ogen te zien, kan deze een poort openen waardoor de dood werkelijk doorleefd wordt.
Ontkenning van de dood
We hebben de neiging om het ontkennen van de dood als een ongezonde manier van omgaan met de situatie, ja zelfs bijna als een ziekte te beschouwen. Maar als de dood dichtbij komt, weten we gewoon niet wanneer het ook een positieve of helende functie kan hebben. Diep van binnen weten we allemaal dat we zullen sterven. Als we door in de ontkenning te blijven de geest van hoop en wijsheid willen wekken, moeten we dit zelf weten. Het kan in sommige situaties een grote hulp zijn en vrede in ons leven brengen.
Verdriet over de dood
Verdriet over het verlies van een leven kan immens en overweldigend zijn en voor de mensen om een stervende heen moeilijk te dragen. Als we de stervende de mogelijkheid ontnemen om zijn verdriet te uiten door veel te troosten of af te leiden, ontnemen we hem ook een deel van zijn leven dat misschien nog niet aan bod is gekomen. Zeker bij mensen die altijd optimistisch zijn kan het een groot geschenk zijn bij hun verdriet te blijven zonder te troosten of iets te doen. Zo kan de stervende zich openen voor een dieper mededogen en kan verdriet de gids worden naar de dood.
Trotseren van de dood
Sommige mensen zijn vol strijdlust en grijpen alles aan om hun leven te verlengen. Ze willen alles uit het leven halen en zijn nog niet klaar met hun bijdrage aan de wereld. Dat kan inspirerend zijn maar evengoed angstaanjagend. Als je de onontkoombaarheid van de dood accepteert en alles uit het leven wil halen wat nog mogelijk is, kan je bij wijzen van spreken werken tot je er dood bij neervalt, en daar geheel voor gekozen hebben.
Acceptatie van de dood
Mensen die de dood volledig accepteren en zich terugtrekken, kunnen soms door familie ‘teruggehaald’ worden en dan teleurgesteld zijn omdat ze niet op hun eigen voorwaarden konden sterven. Sterven en acceptatie van de dood vragen om een diep aandachtige geesteshouding en het fundamentele vermogen om dat wat het moment brengt te omarmen, dus ook ‘redding’ uit de dood.
Bevrijding van de dood
Grote leraren zijn niet de enigen die verlicht sterven. Verzoening met de waarheid van vergankelijkheid is een van de belangrijkste manieren om onze houding tegenover sterven en de dood te transformeren. Wanneer we ons realiseren dat we alles wat we koesteren ooit zullen verliezen, worden we minder bang voor de dood. Iemand die vrij is van angst weet dat lijden, geboorte en dood niet bestaan op het diepste realisatieniveau. Alle verschijningsvormen zijn voortdurend onderhevig aan verandering. Op een bepaalde manier zijn wij nooit geboren en zullen wij nooit sterven. Wanneer wij onze ware natuur realiseren, kunnen we angst, ontkenning, verdriet, opstandigheid en acceptatie achter ons laten en de stap naar ware bevrijding zetten. Dat is de beoefening die kan leiden tot realisatie op het moment van de dood.
Zie hier in een notendop een schat aan wijsheid. Mij helpt het om iedere manier te accepteren omdat het voor die persoon kennelijk iets oplevert. Het hoeft niet jouw manier te zijn maar als het oordeel er af gehaald kan worden, is er veel ruimte voor gesprek, onderzoek en verwondering.