Bekijk hier het onderzoek MarketResponse 2021
De beleving van sterven en het stervensproces
Sterven… van angst naar vertrouwen
Wat kunt u doen om op een voor u goede manier het leven los te laten? Wat is er nodig om niet met een gevoel van angst, schuld of verwarring te sterven? En helpt meer kennis hierover of juist niet? Veel belangrijke vragen. Over de meest intense vorm van leven: het proces van sterven. Het Landelijk Expertisecentrum Sterven helpt daarbij.
Bijna de helft van de Nederlanders heeft angst om te sterven. Ze stoppen het nadenken hierover ver weg en vinden het moeilijk om erover te praten. Zelfs met de meest dierbaren om hen heen. Meestal omdat ze niet weten wat er gebeurt tijdens het stervensproces. Dat tekort aan kennis maakt de angst alleen maar groter. Gevolg: de kwaliteit van leven komt onder druk te staan. Sterven is, op een andere manier natuurlijk, net zo ingrijpend als geboren worden. Je gaat een nieuwe, onbekende fase in. Maar gelukkig weten we als mensheid door de eeuwen heen veel over het stervensproces. Die oude kennis, over zowel de lichamelijke als emotionele, mentale en spirituele aspecten, kan helpen om je eigen levenseinde of dat van een naaste beter te begrijpen. Ook recente inzichten dragen daaraan bij. Zo kan de angst voor sterven plaatsmaken voor vertrouwen. En vertrouwen heeft alles te maken met je overgeven aan het onvermijdelijke. Kortom: acceptatie. Dat betekent een grote verlichting, en rust in hoofd en hart.
Wij zien een samenleving voor ons die aanvaardt dat sterven onderdeel is van het leven. Wie de weerstand tegen sterven laat varen en het hele leven, met hoogte- en dieptepunten en met teleurstelling en succes, omarmt zal een stuk gelukkiger leven: minder angstig en krampachtig, meer open en bewust. Wij zetten ons in voor een stervenscultuur in Nederland gebaseerd op inzicht en vertrouwen.
Sterven, hoe gaat dat?
Het Landelijk Expertisecentrum Sterven ziet het als haar taak om in onze samenleving bewustwording te creëren op het belang van het krijgen van tijd en ruimte om menswaardig te sterven. Sterven is immers een intens menselijke ervaring die bij het leven hoort. Het is een kostbaar en wezenlijk proces. Niet alleen voor de stervende, ook voor de naasten. Er is echter veel onbekendheid met het proces van sterven met misverstanden en angst voor wat komen gaat, tot gevolg. Keuzes ten aanzien van sterven zijn hoogstpersoonlijk. Wij helpen u om keuzes te maken vanuit inzicht en vertrouwen. Zo kan er tijd en ruimte komen voor wederzijdse nabijheid in de allerlaatste levensfase.
Het ‘gewone’ sterven
Wij zien een samenleving voor ons die aanvaardt dat sterven onderdeel is van het leven. Wie de weerstand tegen sterven laat varen en het hele leven, met hoogte- en dieptepunten en met teleurstelling en succes, omarmt zal een stuk gelukkiger leven: minder angstig en krampachtig, meer open en bewust. Wij zetten ons in voor een stervenscultuur in Nederland gebaseerd op inzicht en vertrouwen.
Bewust stoppen met eten en drinken (BSTED)
Om het moment van sterven te bespoedigen, kunnen ernstig zieke mensen er bewust voor kiezen met eten en drinken te stoppen. De inname kan geleidelijk verminderd worden, maar er kan ook op één moment voor een totale stop gekozen worden. Het bewust afzien van eten en drinken om de dood.
Palliatieve sedatie
Het lijden aan het eind van het leven kan zo zwaar zijn, dat het verlagen van iemands bewustzijn (‘sederen’) het enige is dat de situatie nog kan verlichten. Deze behandeling wordt palliatieve sedatie genoemd. Palliatieve sedatie is bedoeld om de patiënt rust te geven, zodat hij geen pijn, benauwdheid, onrust.
Euthanasie
Euthanasie is levensbeëindigend handelen door een arts, op verzoek van de zieke. Nederland is één van de weinige landen ter wereld waarin een arts door middel van euthanasie het leven van een zieke straffeloos mag beëindigen.
Bij euthanasie dient een arts dodelijke middelen toe.
Symptomen van een naderende dood
Sterven vraagt tijd en heeft een eigen tempo. Het kan enkele uren duren maar veel vaker voltrekt het zich langzaam en traag. Wat gebeurt er als iemand sterft? Dat is uiteraard voor iedereen anders en bovendien afhankelijk van omstandigheden en condities. Toch zijn er symptomen die erop duiden dat de dood aanstaande is.
Specifieke aanwijzingen wanneer het bijna zover is
Sterven is bij uitstek een persoonlijke ervaring. Naast lichamelijk symptomen kunnen specifieke aanwijzingen ons erop attent maken dat ziekte of ouderdom overgaan in een voorbereiding op de dood.
Veranderende samenleving
Tot het midden van de 20e eeuw was de dood een geaccepteerd deel van het leven. De meeste mensen stierven thuis, binnen hun eigen gemeenschap en geloofstraditie. Hoewel de hospicebeweging veel kennis, wijsheid en ervaring heeft voortgebracht is er dankzij de medische vooruitgang ook veel veranderd. We leven langer, in een geseculariseerde wereld, en de meesten van ons sterven in een ziekenhuis of instelling.
Collectieve angst
Sterven is een gemedicaliseerd proces geworden en sterven en sterfelijkheid zijn steeds verder van ons af komen te staan. Angst is het gevolg en velen ervaren zelfs afgrijzen bij de gedachte aan een dood lichaam. Onze collectieve angst maakt dat we onvoorbereid zijn op het moment dat we met ziekte en dood worden geconfronteerd. En ons onvermogen wakkert de angst alleen maar aan.
Thuis sterven
De eenzijdig materialistische gerichtheid op de maakbaarheid van het leven en de medische vooruitgang die ziekte, ouderdom en dood op afstand moesten houden, blijkt geen garantie voor een gelukkig(er) leven. Er valt immers niet te ontkomen aan de dood. Nu steeds meer mensen in de komende jaren thuis zullen sterven, wordt het hoog tijd sterven daadwerkelijk terug te geven aan de eigen gemeenschap.
Voltooid leven
De aanduiding ‘voltooid leven’ verwijst naar het zelfverkozen levenseinde als vlucht vooruit door ouderen die hun leven ‘voltooid’ achten. De achterliggende redenen zijn complexer dan de term doet vermoeden, zo blijkt uit het promotieonderzoek (2016) van Els van Wijngaarden, die tijdens haar onderzoek verbonden was aan de Universiteit van Humanistiek. Voorbeelden van die achterliggende redenen zijn: angst om anderen tot last te zijn, angst voor vereenzaming, aftakeling, afhankelijkheid en lijden. Uit vervolgonderzoek, het zogenaamde Perspectief onderzoek (2020), blijkt dat een doodswens zelden zwart-wit en onveranderlijk is en het bovendien een kleine groep betreft. Dat het om een kleine groep gaat (te weten 0,18 procent van alle 55-plussers die al langer dan een jaar een concrete doodswens heeft), betekent allerminst dat deze mensen niet serieus moeten worden genomen. De vraag is echter of wetgeving het antwoord is op de complexiteit waarvan sprake is bij een doodswens.
Door de voortschrijdende medische wetenschap leven we langer en lijden we soms zelfs aan het leven, met een doodsverlangen tot gevolg. Het Landelijk Expertisecentrum Sterven ondersteunt het maatschappelijk debat maar waarschuwt voor eenzijdige aandacht in de media. Wij wijzen verder nadrukkelijk de claim door overheid en media af van woorden als ‘barmhartigheid’ en ‘waardigheid’ als zou een niet zelfgekozen levenseinde dat niet zijn. Niets is minder waar. Als een mens een mens nabij is, terwijl er geen ‘oplossing’ voorhanden is dan is dat medemenselijkheid, waardigheid en barmhartigheid in optima forma.
Wijsheid
Het Landelijk Expertisecentrum Sterven draagt daaraan bij door universele kennis, wijsheid en ervaring omtrent sterven op grote schaal beschikbaar te maken. Uitgangspunt daarbij is dat mensen er toe doen tot en met het laatste moment van hun leven en dat respect en integriteit ook voor het gestorven lichaam en de gestorvene gelden.
Aan de basis ligt het uitgangspunt dat sterven een kostbaar en wezenlijk proces is van ieder mens en de vraag hoe we daar bewust(er) mee om kunnen gaan.
Voor iedereen
Ongeacht levensbeschouwing of geloofstraditie
Krijgt u te maken met sterven dan heeft u, zo is onze ervaring, behoefte aan iemand die u kan vertellen wat er gebeurt, die aandachtig en liefdevol aanwezig kan zijn en die u helpt zich te verhouden tot dat wat er is. Pas dan ontstaat er ruimte. Ruimte voor wat ruimte vraagt om in vertrouwen te kunnen sterven. Wij zijn er voor iedereen, ongeacht religie of levensbeschouwing.
Universele principes
Het Landelijk Expertisecentrum Sterven wortelt niet in een specifieke traditie. Wij benadrukken het universele karakter van sterven en gaan uit van universele, spirituele principes, waarbij de elementenleer als basis dient. Zoals wij in de moederschoot worden gevormd uit én door de vijf elementen aarde, water, vuur, lucht en ether, zo verlaten deze ons één voor één tijdens het stervensproces.
Stervensproces
Sterven lijkt daarmee een proces te zijn van langzaam maar zeker onthechten van de aarde. Het vijfde element ether speelt daarbij een specifieke rol. Deze benadering van het stervensproces, het terugtrekken van de elementen, vinden we in veel oude wijsheidstradities en gaat terug tot de tijd van de Oude Grieken. Kennis van deze leer is helpend in het leren duiden van het stervensproces.
‘Het meest wonderbaarlijke ter wereld is het gegeven dat mensen om ons heen kunnen sterven terwijl we nog altijd niet geloven dat dit ook ons zal overkomen.’
Oosterse wijsheid