Er bestaat veel onenigheid in het land over de verhouding tussen palliatieve sedatie in de laatste levensfase en euthanasie. Volgens sommigen is sedatie een verkapte – ‘langzame’ – vorm van euthanasie: de patiënt gaat immers dood na een ingreep van een arts. Anderen benadrukken de verschillen met euthanasie.
In het boek De laatste slaap. Palliatieve sedatie, een alternatief voor euthanasie? van Rob Bruntink worden de volgende verschillen benoemd:
Euthanasie kan worden toegepast op een moment dat het ‘natuurlijke’ sterven nog weken of maanden op zich laat wachten, sedatie is bedoeld voor de laatste dagen van de laatste levensfase.
Bij euthanasie is de dood het doel, bij sedatie de behandeling van zogeheten refractaire (‘onbehandelbare’) symptomen. Dit kan niet anders dan door het bewustzijn te verlagen.
Euthanasie vindt alleen plaats op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt, bij sedatie kan de patiënt te ziek zijn om te overleggen. Dit impliceert het verschil dat euthanasie altijd op initiatief van de patiënt wordt besproken, terwijl sedatie ook op initiatief van de zorgverleners aan de orde komen.
Euthanasie vindt op een afgesproken tijdstip plaats, sedatie kan daarnaast ook in een noodsituatie noodzakelijk zijn.
Euthanasie wordt tot ‘bijzonder medisch handelen’ gerekend, sedatie (vooralsnog) als onderdeel van ‘normaal medisch handelen’.
Bij de uitvoering van euthanasie moet een tweede arts betrokken worden, bij sedatie bestaat die wettelijke verplichting niet. Een euthanasie moet ook gemeld worden bij een Regionale Toetsingscommissie Euthanasie, een melding voor palliatieve sedatie is niet vereist.
Euthanasie verkort het leven, over sedatie kan dat niet met zekerheid gezegd worden. Meer aannemelijk is dat het leven door de sederende middelen zelfs kort verlengd wordt, vanwege de ontspanning die de medicatie het lichaam geeft.
Bij euthanasie worden barbituraten en spierrelaxantia gebruikt, bij sedatie sederende middelen als midazolam of levomepromazine.
Bij euthanasie wordt direct een overdosis gegeven om het gewenste doel te bereiken, bij sedatie wordt de dosis – als er geen sprake is van een noodsituatie – langzaam verhoogd totdat het gewenste doel bereikt is.
Als de euthanatica eenmaal toegediend zijn, is er geen weg meer terug. Dood is dood. Sederende middelen kunnen weer afgebouwd worden, als de situatie dat toestaat.
Euthanatica kunnen oraal toegediend worden, sederende middelen niet. Zij worden meestal met een pomp subcutaan toegediend.
Voor artsen is het morele verschil van groot belang: bij euthanasie gaat het om daadwerkelijke levensbeëindiging, bij sedatie om adequate symptoomverlichting, waarbij de dood het mogelijke gevolg is. Het maakt voor artsen het verschil uit tussen actief doden en laten sterven.